Iam Pridem

Reeds lang waren wij door nadenken en ondervinding tot het inzicht gekomen, dat het beste middel om de schrikkelijke bestrijding, die de Kerk en eigenlijk geheel de menselijke maatschappij ondervindt, spoedig en, met Gods hulp, succesvol te doen ophouden, gelegen is in het overal doorgevoerd herstel van de juiste beginselen van weten en handelen door beoefening der wijsbegeerte. Vandaar is de heropbloei van een gezonde en deugdelijke wijsbegeerte overal ter wereld een zaak van het grootste belang. Wij hebben daarom onlangs een omzendbrief [2514] aan alle bisschoppen van geheel de wereld gericht, waarin wij met overvloed van redenen aantoonden, dat dit grote belang slechts kan verwezenlijkt worden door de beoefening der christelijke wijsbegeerte, door de kerkvaders der eerste eeuwen tot stand gebracht en ontwikkeld, een wijsbegeerte, die niet slechts zeer goed overeenstemt met de katholieke geloofsleer, maar ook nuttige hulpmiddelen biedt om haar te verdedigen en te belichten. Wij vermeldden in dit stuk, dat deze wijsbegeerte, die in het verloop der eeuwen haar grote vruchtbaarheid had bewezen, als bij wettige erfenis aan de H. Thomas van Aquino [d:242], de grootste onder de scholastieke leraars, is toegevallen. In de arbeid voor haar systematisatie, verheldering en uitbreiding toonde hij zulk een buitengewone denkkracht, dat hij de eisen door zijn erenaam van "engelachtige leraar" gesteld, ruimschoots vervult. Op bijzonder krachtige wijze hebben wij de bisschoppen aangespoord om, met vereende krachten samen met ons, het herwekken van die oude wijsbegeerte, welke diep vernederd en den dood nabij was, ter hand te nemen, haar aan de katholieke inrichtingen van onderwijs te hergeven en op haar vroegere erezetel terug te plaatsen.

Het heeft ons niet weinig genoegen gedaan, dat die brief [2514], door Gods gunst, overal een gewillig gehoor en een buitengewone instemming heeft gevonden. Dat getuigen overduidelijk meerdere brieven, die wij vooral uit Italië, doch ook uit Frankrijk, Spanje en Ierland van bisschoppen, hetzij bij afzonderlijk, hetzij bij gemeenschappelijk schrijven van meerderen uit eenzelfde kerkprovincie of eenzelfde land, hebben ontvangen Interessant is ook de minute.. Interessant is ook de minute van de brief van kard. Newman. W. Ward. The lite of John Henry Card. Newman. London 1927 (New impression) II. pp. 501-502. Dezelfde brief in het Italiaans in Berthier. O. C. I. pp. 427-428 en die van een uiterst prijzenswaardige geestesgesteldheid getuigen. Daarbij sloot zich aan de bijval van mannen van wetenschap, die uit eigen beweging eerbiedig hun instemming betuigden, terwijl beroemde wetenschappelijke verenigingen in dezelfde geest als de bisschoppen schriftelijke betuigingen toezonden.

Wat ons in die brieven het aangenaamst is, dat is de volgzaamheid ten opzichte van ons gezag en dezen Apostolische Stoel; maar aangenaam waren ons ook de gedachten en oordelen, door de schrijvers er van uitgesproken. Immers zij spreken alle dezelfde taal en geven eenstemmig als hun mening te kennen, dat wij in die brief [2514] hebben aangewezen, waar ten slotte de wortel ligt van alle rampen van onze tijd en met juistheid hebben aangeduid, waar de geneesmiddelen moeten worden gezocht. Allen zijn het er over eens, dat de menselijke rede, als zij zich eenmaal aan het goddelijk geloofsgezag heeft onttrokken, aan onzekerheid en twijfel is uitgeleverd en onmiddellijk gevaar loopt in dwaling te geraken. Aan deze gevaren echter zal ze, naar hun eenstemmige opvatting, zeker ontkomen, indien de mens zijn toevlucht neemt tot de katholieke wijsbegeerte.

Daarom, eerbiedwaardige broeder, is het een onze vurigste wensen, dat de leer van de H. Thomas, zo geheel overeenstemmend met het geloof, in alle katholieke instellingen van hoger onderwijs zo spoedig mogelijk herleve, doch vooral in deze hoofdstad der christenheid. Omdat zij de zetelstad is van den opperpriester moet haar onderwijs een uitstekender naam hebben dan dat van alle andere steden. Daar komt bij, dat jongelieden uit alle streken ter wereld in groot aantal naar Rome, het middelpunt der katholieke eenheid, plegen te komen, omdat zij hun dorst naar kennis wel nergens dan bij de verheven zetel van de H. Petrus zo volop met de echte en onvervalste leer kunnen lessen. En vandaar, indien de christelijke wijsbegeerte, waarover wij spraken, hier ter stede uit een overvloedige fontein opwelt, dan zullen haar wateren niet binnen de enge grenzen dezer stad opgesloten blijven, doch als een boordevolle stroom naar alle volkeren uitgaan.

Wij hebben alzo op de eerste plaats gezorgd, dat in het Romeins Seminarie, in de Gregoriaanse universiteit, in het Urbaans college ent in de andere colleges, die verder nog onder ons gezag staan, de wijsbegeerte naar de geest en de beginselen van den engelachtige leraar zakelijk, helder en uitvoerig worde onderwezen en beoefend. En het is onze wens, dat de professoren met inzet van al hun toeleg en zorg als om strijd de schatten van wetenschap door henzelf in naarstige studie uit de werken van de H. Thomas opgediept, door brede uitleg voor hun leerlingen trachten aantrekkelijk te maken en in hun geest vrucht te doen dragen.

Doch bovendien dient alles in het werk gesteld, dat, ter verhoging van de groei en bloei dezer studies, de vrienden der scholastieke wijsbegeerte in haar beoefening de grootst mogelijke resultaten bereiken; vooral moeten zij zich in verenigingen aaneen sluiten, en op gestelde tijden hun bijeenkomsten houden, waarin ieder de resultaten van zijn studie uiteenzet en tot gemeenschappelijk voordeel naar voren brengt.

Wij wilden onze opvatting en gedachte hieromtrent aan u eerbiedwaardige broeder, mededelen, die voorzitter zijt van de H. Congregatie der Studiën, in het vaste vertrouwen, dat uw ijver en uw voorzichtigheid ons in dezen zullen steunen.

Het is u gewis niet onbekend, dat de bijeenkomsten van geleerden of academies de nobele strijdperken waren, waarin mannen, van scherp vernuft en uitstekende geleerdheid tot groot voordeel voor hun eigen ontwikkeling schriftelijk en mondeling discussieerden over de moeilijkste problemen en tevens jongeren onderrichten, hetgeen den vooruitgang van de wetenschap zeer ten goede kwam. Uit zulke prijzenswaardige gebruiken en instellingen ter vereniging van krachten en ter uitwisseling van wetenschappelijke resultaten ontstonden beroemde verenigingen van geleerden, waarvan sommige zich aan meerdere wetenschappen wijdden, andere aan een afzonderlijke tak van wetenschap. Duurzaam bleef de faam en roem voortbestaan van deze instellingen, die onder de begunstiging, welke de pausen van Rome haar om meerdere redenen verleenden, overal opbloeiden, zo in ons land, Italië, te Bologna, Padua, Salerno, als op andere plaatsen daarbuiten.

Deze vrijwillige bijeenkomsten van mannen, die vergaderden om de beoefening en ontwikkeling der wetenschappen te bevorderen, zoo lofwaardig en zoo nuttig in het verleden, hebben hun lofwaardigheid en nut nog steeds in hoge mate behouden. Daarom is het ons vaste besluit, ditzelfde middel te gebruiken om onze plannen vollediger te verwerkelijken.

Wij stellen daarom voor een academische kring in de stad Rome op te richten, die de naam van de H. Thomas van Aquino [d:102] zal dragen en onder zijn bescherming staan. Hij zal er zich actief op toeleggen, Thomas' werken uit te leggen en te verklaren; zijn opvattingen uiteen te zetten en met de opvattingen van andere wijsgeere, oude en moderne, te vergelijken; de innerlijke waarde van en de argumenten voor zijn meningen in het licht te stel1en. Hij zal er naar streven, zijn heilzame leer te verbreiden, met haar hulp de overal voortwoekerende dwalingen te weerleggen en in haar licht moderne ontdekkingen te bezien.

Daarom, eerbiedwaardige broeder, dragen wij u, wiens rijke kennis, schranderheid van geest en belangstelling voor alle culturele belangen ons welbekend zijn, de taak op, dit ons plan ten uitvoer te leggen. Neem voorlopig de zaak in studie, en wanneer gij een ontwerp gereed hebt, dat onze plannen een goede verwezenlijking verzekert, wil dit dan schriftelijk aan ons voorleggen ter goedkeuring en bevestiging met ons gezag.

Ten slotte hebben wij besloten ter breder verbreiding en verspreiding der wijsbegeerte van de engelachtige leraar, diens volledige werken opnieuw te doen uitgeven, naar het voorbeeld van onze voorganger, de H. Pius V, zo beroemd door zijn grote daden en zijn heilig leven. Deze onderneming van de H. Pius V slaagde zo goed, dat de exemplaren van de door hem bevolen Thomas-uitgave hoog gewaardeerd worden door de geleerden en daar grote navraag naar is, (5) Maar wegens de grote zeldzaamheid van die uitgave is men des te meer gaan verlangen naar een nieuwe, die in afwerking en degelijkheid de vergelijking met de Plus-uitgave zou kunnen doorstaan. Immers, geen enkele der overige, zo oudere als nieuwere uitgaven bevredigt geheel. Sommige niet, omdat ze niet alle werken van de H. Thomas bevatten; andere niet, omdat ze niet voorzien zijn van de verklaringen van zijn beste commentatoren en uitleggers; nog andere niet, omdat ze niet voldoende nauwkeurig zijn verzorgd. Wij hebben het vaste vertrouwen, dat in deze behoefte zal worden voorzien door een nieuwe uitgave, die volstrekt alle werken van de heiligen leraar dient te omvatten, in uitstekende druk uitgevoerd en in nauwkeurig herziene tekst; met gebruikmaking van de manuscripten, die in onze tijd aan het licht zijn gebracht en kunnen worden benut. Wij zullen zorgen, dat tezamen met de tekst ook het werk van zijn beroemdste uitleggers als: van Thomas de Vio Kardinaal Cajetanus en van Ferrariensis, door wier werken als door boordevolle beken de leer stroomt van de groot en meester, worden uitgegeven.

Wij zijn ons de grootte en moeilijkheid van deze onderneming wel bewust; maar dat kan ons toch niet afschrikken, haar met grote voortvarendheid zo spoedig mogelijk te beginnen. Want wij vertrouwen, dat in een zaak van zo groot belang, die zeer veel bijdraagt tot het algemeen welzijn van geheel de Kerk, Gods hulp met ons zal zijn, dat de bisschoppen ons eensgezind en vol ijver zullen helpen en gij ons met uw beproefd beleid en ons reeds lang bekende activiteit ter zijde zult staan.

Intussen verlenen wij u, eerbiedwaardige broeder, als blijk van onze bijzondere genegenheid uit het diepste van ons hart de apostolische zegen.

Gegeven te Rome bij St. Piet er, de 15de oktober 1879, in het tweede jaar van ons pausschap.

PAUS LEO XIII