H. Maximus van Turijn

Beste broeders en zusters!

Aan het einde van de vierde en in het begin van de vijfde eeuw, heeft na de heilige Ambrosius nog een andere Kerkvader op een beslissende manier bijgedragen aan de verspreiding en versterking van het christendom in Noord Italië: de heilige Maximus, die we als Bisschop van Turijn tegenkomen in 398, een jaar na de dood van Ambrosius. Over hem zijn er maar weinig gegevens, maar daar staat tegenover dat ons een verzameling bereikt heeft van negentig Sermones [2096] van hem. Daaruit komt die diepe en levendige band naar voren van de Bisschop met zijn stad, die een duidelijk bewijs vormt voor het feit dat er iets als een contact is geweest tussen de bisschopsdienst van Ambrosius en die van Maximus.

In die tijd verstoorden ernstige spanningen de geordende burgersamenleving. In deze context slaagde Maximus erin het christenvolk tot een hechtere samenhang te brengen rond zijn persoon als herder en leraar. De stad werd bedreigd door groepen Barbaren die zich verspreid hadden. Groepen die binnengekomen waren via de bergpassen in het oosten en die nu doordrongen tot aan de Alpen in het westen. Hierdoor werd Turijn constant bewaakt door militaire garnizoenen en werd het in de kritieke momenten tot toevluchtsoord voor de vluchtende bevolking van het platteland en van stedelijke centra die geen bescherming hadden.

De bemoeienissen van Maximus ten overstaan van deze situatie getuigen van zijn inspanning om op het verval en de ontbinding in de burgerlijke samenleving te reageren. Ook al blijft het moeilijk om de sociale samenstelling te bepalen van degenen tot wie hij zijn Sermones [2096] richtte, toch schijnt de prediking van Maximus - om het risico van algemeenheid te vermijden - zich speciaal te hebben gericht tot een uitgelezen kern van de christengemeenschap van Turijn, bestaande uit rijke grondbezitters, die hun bezitting in het platteland rond Turijn hadden en in de stad woonden. Dat was een heldere pastorale keuze van de Bisschop, die in zo'n type prediking de meest efficiënte weg zag om de band met zijn volk te bewaren en te verstevigen.

Om in dit verband te illustreren hoe Maximus in zijn stad het ambt uitoefende, zou ik bijvoorbeeld de Sermones [2096] 17 en 18 [2096] erbij willen halen, die aan een thema gewijd zijn dat altijd actueel blijft: dat van de rijkdom en de armoede in de christengemeenschap. Ook op dit punt was de stad doortrokken van ernstige spanningen. De rijkdommen werden opeengehoopt en verduisterd. "De een denkt niet aan de nood van de ander", stelt de Bisschop met bitterheid vast in zijn zeventiende Preek [2096]. "Veel christenen delen immers niet alleen hun eigen bezittingen niet uit, maar stelen ook die van anderen. Niet alleen, zeg ik, brengen zij de rijkdommen die zij verzamelen niet naar de voeten van de apostelen, maar bovendien slepen zij hun broeders die hulp komen vragen, weg van de voeten van de priesters". En hij besluit: "In onze stad zijn er veel gasten en pelgrims. Doet wat u beloofd hebt", toen U het geloof ging aanhangen, "opdat niet ook tot u gezegd wordt wat tegen Ananias werd gezegd: U hebt niet tegen mensen gelogen, maar tegen God" 17, 2-3 [[2096]].

In de daarop volgende Preek [2096], de achttiende, brandmerkt hij de voorkomende vormen van aasgiergedrag rond het ongeluk dat een ander treft. "Zeg me, christen", zo berispt de Bisschop zijn gelovigen, "zeg me: waarom heb je de buit genomen die de plunderaars achter lieten? Waarom heb je in je huis een 'gewin', zoals je zelf denkt, binnengebracht dat in feite gescheurd en besmeurd is?". "Maar misschien", zo vervolgt hij, "zeg je dat je het gekocht hebt en denk je daarmee te ontkomen aan de beschuldiging van gierigheid. Maar zo mag je kopen en verkopen niet met elkaar in verband brengen. Zeker, kopen is iets goeds, althans in vredestijd en wat vrijwillig te koop aangeboden wordt, maar niet tijdens een plundering wat geroofd is... Handel dus als een christen en als burger, die koopt om terug te geven" 18, 3 [[2096]]. Zonder het er al te dik bovenop te leggen, komt Maximus er toch toe een diepe relatie te prediken tussen de plichten als christen en die als burger. In zijn ogen betekent een christelijk leven leven ook de burgerplichten op je nemen. Omgekeerd lijkt in zijn ogen iedere christen die "ook al kan hij van zijn arbeid leven, de buit van de ander vangt met de woede van de wilde dieren", die "een hinderlaag legt voor zijn buurman, en die elke dag probeert wat af te knabbelen van de erfgrenzen van de ander en zich zijn producten toe te eigenen", niet eens meer op de vos die de kippen de kop af bijt, maar op de wolf die zich op de varkens stort 41, 4 [[2096]].

Vergeleken met de voorzichtige verdedigingshouding die Ambrosius aannam om zijn beroemde initiatief tot vrijkoop van de oorlogsgevangenen te rechtvaardigen, komen hier duidelijk de historische veranderingen naar voren die zijn opgetreden in de verhouding van de Bisschop met de burgerinstellingen. Inmiddels gesteund door een wetgeving die van de christenen vroeg om gevangen vrij te kopen, voelde Maximus zich ten tijde van het ineenstorten van het burgerlijk gezag in het Romeinse Keizerrijk volledig bevoegd om in die zin een echte controlerende macht uit te oefenen over zijn stad. Deze macht zou dan later steeds breder en efficiënter worden, tenslotte zelfs de voortvluchtige rechters en burgerinstellingen vervangen. In deze context spant Maximus zich niet alleen in om in de gelovigen weer de traditionele liefde voor het burgervaderland aan te wakkeren, maar verkondigt hij ook de concrete plicht om de fiscale lasten te dragen, hoe zwaar en onaangenaam die ook kunnen lijken. 26, 2 [[2096]]

Kortom, de toon en de inhoud van de Preken veronderstellen een gegroeid bewustzijn van de politieke verantwoordelijkheid van de Bisschop in de specifieke historische omstandigheden. Hij is de "uitkijkpost" die in de stad is opgesteld. Wie zouden deze uitkijkposten toch zijn, vraagt zich Maximus dan ook in Preek 92 [2096] af, "wie anders dan de aller-zaligste Bisschoppen die, om zo te zeggen geplaatst op een verheven rots van wijsheid ter verdediging van de volkeren, van verre het kwade al zien aankomen?" En in Preek 89 [2096] illustreert de Bisschop van Turijn voor de gelovigen zijn taken door gebruik te maken van een bijzondere vergelijking tussen de functie van de bisschop en die van de bijen: "Zoals de bijen" zegt hij, "onderhouden de Bisschoppen de kuisheid van het lichaam, reiken zij de spijs aan van het hemels leven, en gebruiken zij de angel van de wet. Zij zijn zuiver om te heiligen, zoet om te herstellen, streng om te straffen". Zo beschrijft de heilige Maximus de taak van de Bisschop in zijn tijd.

Kortom, de historische en litteraire analyse toont een groeiend bewustzijn aan van de politieke verantwoordelijkheid van het kerkelijk gezag, in een context waarbinnen zij in feite bezig was in de plaats te komen van het burgerlijk gezag. Inderdaad is dat de ontwikkelingslijn van het ambt van de Bisschop in noordwest Italië, vanaf Eusebius, die in zijn Vercelli woonde "als een monnik", tot aan Maximus van Turijn, als een "schildwacht" geplaatst op de hoogste rots van de stad. Duidelijk is de vandaag de dag de historische, culturele en sociale context totaal anders. De hedendaagse context is veeleer die welke mijn vereerde Voorganger, Paus Johannes Paulus II, geschetst heeft in de postsynodale Aansporing Kerk in Europa [710], namelijk daar waar hij een duidelijke analyse geeft van de uitdagingen en de tekenen van hoop voor de Kerk in Europa Ecclesia in Europa [[710|(6-22)]]. Maar de veranderde omstandigheden ter zijde genomen, blijven de plichten van de gelovige jegens zijn stad en zijn vaderland geldig. De verwevenheid van de plichten als "eerzame burger" met die van een "goede christen" is beslist niet iets dat voorbij is!

Tot besluit zou ik willen herinneren aan wat de pastorale Constitutie Gaudium et spes (Vreugde en hoop) [575] zegt als toelichting bij een van de belangrijkste aspecten van de eenheid van het leven van de christen: de coherentie tussen geloof en gedrag, tussen Evangelie en cultuur. Het Concilie spoort de gelovigen aan

"getrouw de eigen aardse plichten te vervullen en zich daarbij te laten leiden door de geest van het Evangelie. In dwaling verkeren zij die, wetend dat wij hier geen blijvend burgerschap hebben, maar het toekomstige zoeken, menen daarom hun aardse plichten te kunnen verwaarlozen, en er niet aan denken dat integendeel het geloof zelf hen verplicht ze nog méér te vervullen, ieder volgens zijn eigen roeping" Gaudium et Spes [[575|43]].

Het onderricht volgend van de heilige Maximus en van nog vele andere vaders, maken wij ons de wens van het Concilie eigen, dat steeds meer gelovigen er naar verlangen:

"al hun aardse activiteiten te ontplooien, en de menselijke inspanningen - thuis, op het werk, in de wetenschap en in de techniek - tot een enkele vitale synthese brengen met de godsdienstige waarden, onder leiding waarvan alles gecoördineerd wordt tot eer van God" Gaudium et Spes [[575|43]],

en zo tot welzijn van de mensheid.