H. Basilius (2) - leven en geschriften

Beste broeders en zusters!

Na deze drie weken van onderbreking, hernemen we onze gebruikelijke ontmoetingen van de woensdag. Vandaag zou ik maar gewoon de laatste catechese [1912] willen hervatten, die als onderwerp het leven en de geschriften van de heilige Basilius had, Bisschop in het huidige Turkije, in Klein Azië, in de IV-de eeuw. Het leven van deze grote Heilige en zijn werken zijn rijk aan aanzetten tot nadenken en onderrichting die ook voor ons vandaag de dag nog gelden.

Allereerst de herinnering aan het mysterie van God, dat het belangrijkste en meest vitale oriënteringspunt is voor de mens. De Vader is "het beginsel van alles en bestaansoorzaak van al wat bestaat, de wortel van de levenden" 15, 2 de fide: PG 31, 465c [[1949]], en vooral is Hij "de Vader van onze Heer Jezus Christus" Anaphora Sancti Basilii [[1948]]. Door via de schepselen op te klimmen naar God "worden wij ons zijn goedheid en wijsheid bewust" 1, 14: PG 29, 544,b [[924]].

De Zoon is het "beeld van de goedheid van de Vader en zijn zegel, in vorm aan Hem gelijk" vgl: Anaphora Sancti Basilii [[[1948]]]. Door zijn gehoorzaamheid en zijn lijden heeft het vleesgeworden Woord de zending als Verlosser van de mens vervuld vgl: 48, 8: PG 29, 452ab [[[1950]]] vgl: 1, 2: SC 357, 158 [[[1951]]].

Hij spreekt tenslotte ook uitvoerig over de Heilige Geest, waaraan hij een heel boek heeft gewijd. Hij laat ons zien dat de Geest de Kerk bezielt, haar met zijn goede gaven vervult, haar heilig maakt. Het schitterend licht van het goddelijk mysterie weerkaatst op de mens, beeld van God, en verheft zijn waardigheid. Basilius roept uit "(Mens), geef je rekenschap van je grootheid door de prijs te beschouwen die voor je betaald is: kijk naar de prijs van je bevrijding en besef je waardigheid!" 48, 8: PG 29, 452b [[1950]]. Juist de christen, die in overeenstemming leeft met het Evangelie, erkent dat alle mensen broeders zijn van elkaar, en dat wie rijk is, moet zijn als een "die de orders uitvoert van God, de weldoener" 6 de avaritia: PG 32, 1181-1196 [[1949]]. Allemaal moeten wij elkaar helpen en samenwerken als de ledematen van een lichaam 203, 3 [[1027]].

En hij heeft in zijn preken op dit punt ook moedige, krachtige woorden gebruikt. Want wie naar het gebod van God zijn naaste wil beminnen als zichzelf, "moet niets méér bezitten dan zijn naaste bezit" in divites: PG 31, 281b [[1949]].

Ten tijde van schaarste en rampspoed, spoorde de heilige Bisschop de gelovigen in hartstochtelijke bewoordingen aan "zich niet wreder dan de dieren te betonen..., door zich toe te eigenen wat van de gemeenschap is en door in hun eentje te bezitten wat van allen is" tempore famis: PG 31, 325a [[1949]]. De diepe gedachte van Basilius in deze komt duidelijk naar voren in deze suggestieve zin: "Allen die in nood zijn, kijken naar onze handen, zoals wijzelf naar die van God kijken wanneer wij in nood zijn". Terecht is dan ook de lof die Gregorius van Nazianze hem bracht, die na de dood van Basilius zei: "Basilius overtuigt ons ervan dat wij, omdat wij mensen zijn, de mensen niet moeten verachten, noch Christus die het hoofd van allen is, moeten beledigen door onze onmenselijkheid jegens de mensen; veeleer moeten wij bij de ellende van de anderen onszelf weldoen door God onze barmhartigheid uit te lenen, want zelf hebben wij nood aan erbarmen" 43, 63: PG 36, 580b [[903]]. Woorden die heel actueel zijn. Zo zien we hoe de heilige Basilius werkelijk een van de Vaders is van de sociale Leer van de Kerk [d:48].

Bovendien herinnert Basilius ons eraan dat, om in ons de liefde jegens God en jegens de mensen levendig te houden, de Eucharistie noodzakelijk is, het geëigende voedsel voor de gedoopten, dat in staat is de nieuwe krachten te voeden die uit het Doopsel voortvloeien vgl: 1, 3: SC 357, 192 [[[1951]]]. Het kunnen deelnemen aan de Eucharistie, ingesteld "om onophoudelijk de herinnering te bewaren aan Hem die voor ons gestorven en verrezen is", is een motief tot grote vreugde 21, 3: PG 31, 741a [[1952]]. Als onmetelijke gave van God beschermt de Eucharistie in ieder van ons de herinnering aan het doopzegel, en maakt het mogelijk ten volle en getrouw de genade van het Doopsel te beleven. Om deze reden beveelt de heilige Bisschop de veelvuldige, zelfs dagelijkse communie aan: "De communie, zelfs de dagelijkse, door het heilig Lichaam en Bloed van Christus te ontvangen, is iets goeds en nuttigs; want zelf zegt Hij duidelijk: 'Wie mijn vlees eet en mijn bloed drinkt, heeft eeuwig leven' (Joh. 6, 54) [b:Joh. 6, 54]. Wie zal er dan aan twijfelen dat voortdurend communiceren met het Leven, leven betekent in volheid?" 93: PG 32, 484b [[1027]]. In één woord gezegd: De Eucharistie is noodzakelijk voor ons om in ons het ware leven, het eeuwige leven te kunnen ontvangen vgl: 21, 1: PG 31, 737c [[[1952]]].

De heilige Basilius tenslotte, interesseerde zich natuurlijk ook voor dat gedeelte van het volk van God dat de jongeren zijn, de toekomst van de samenleving. Tot hen richtte hij een Verhandeling [1953] waarbij hij profijt trok uit de heidense cultuur van die tijd. Heel evenwichtig en open erkent hij dat er in de klassieke Griekse en Latijnse literatuur voorbeelden zijn te vinden van deugdzaamheid. Deze voorbeelden van rechtschapen leven kunnen nuttig zijn voor de jonge christen, die op zoek is naar de waarheid, naar de goede wijze van leven vgl: 3 [[[1953]]]. Daarom is het nodig uit de teksten van de klassieke schrijvers datgene te halen wat passend is bij en overeenstemt met de waarheid: met zo'n kritische en open houding - het gaat hier in feite om een echte "onderscheiding" - groeien de jongeren in de vrijheid. Met het beroemde beeld van de bijen, die uit de bloemen alleen dat halen wat voor de honing dient, beveelt Basilius aan: "Zoals de bijen uit de bloemen de honing weten te halen, in onderscheid met de andere dieren die zich beperken tot het genieten van de geur en de kleur van de bloemen, zo laat zich ook uit deze geschriften... wat hulp halen voor de geest. Wij moeten ons die boeken te nutte maken door in alles het voorbeeld van de bijen te volgen. Deze zetten zich niet zonder onderscheid op iedere bloem neer, ook proberen ze uit die waar zij zich wel op neerzetten niet alles mee te nemen, maar ze halen er alleen uit wat dient tot het maken van de honing, en de rest veronachtzamen zij. En wij, als wij wijs zijn, zullen uit die geschriften slechts nemen wat voor ons geschikt is, en wat met de waarheid overeenstemt, en zullen de rest laten gaan" 4 [[1953]].

Basilius beveelt aan de jongeren vooral aan te groeien in de deugden, in het rechtschapen leven: "Terwijl de andere goederen... overgaan van deze naar gene, zoals in het dobbelspel, is alleen de deugd een onvervreemdbaar goed, en blijft tijdens het leven en na de dood" 5 [[1953]].

Beste broeders en zusters, mij lijkt dat men kan zeggen dat deze Vader vanuit een verre tijd ook tot ons spreekt en ons belangrijke dingen heeft te zeggen. Allereerst deze aandachtige, kritische en creatieve deelname aan de hedendaagse cultuur. Vervolgens de sociale verantwoordelijkheid: dit is een tijd waarin, in een geglobaliseerde wereld, ook de volkeren die geografisch gezien veraf zijn, werkelijk onze naaste zijn. Vervolgens de vriendschap met Christus, de God met het menselijk gelaat. En tenslotte de kennis en de erkenning van God als Schepper en als Vader van ons allen: alleen als wij open staan voor deze God, onze gemeenschappelijke Vader, kunnen wij een rechtvaardige en broederlijke wereld opbouwen.