De volheid van de tijd

Heren Kardinalen,
geëerde Broeders in het Bisschopsambt
en in het Priesterschap,
geachte Autoriteiten,
dierbare broeders en zusters!

Wij zijn in de Vaticaanse Basiliek verzameld om aan het einde van het jaar de Heer te danken, en samen het Te deum te zingen. Van harte dank ik U allen die zich in deze zo betekenisvolle omstandigheid met mij hebt willen verenigen. Ik groet op de eerste plaats de Heren Kardinalen, de geëerde broeders in het Bisschopsambt en in het Priesterschap, de religieuzen, de godgewijde personen en de vele lekengelovigen die de hele kerkelijke gemeenschap van Rome vertegenwoordigen. Speciaal begroet ik de Burgemeester van Rome en de andere aanwezige Autoriteiten.

Op deze avond van 31 december komen twee verschillende perspectieven bij elkaar: het ene is verbonden met het einde van het burgerlijk jaar, het andere met het liturgisch hoogfeest van de allerheiligste Maria, Moeder van God, dat het octaaf van Kerstmis afsluit. Het eerste gebeuren is voor allen gemeenschappelijk, het tweede is eigen aan de gelovigen. Dat zij samengaan geeft aan deze Vesperviering een bijzonder karakter en een bijzonder geestelijke klimaat dat tot reflectie uitnodigt.

Het eerste veelzeggende thema is verbonden met de dimensie van de tijd. In de laatste uren van elk zonnejaar maken we de herhaling mee van enkele wereldse "riten" die in de huidige context voornamelijk gekenmerkt worden door het vertier, dikwijls beleefd als een ontsnapping aan de werkelijkheid, als om de negatieve aspecten uit te drijven en onwaarschijnlijk geluk te bevorderen. Hoe verschillend moet de houding van de christengemeenschap zijn! De Kerk is geroepen om deze uren te beleven door zich de gevoelens eigen te maken van de Maagd Maria. Samen met haar wordt zij uitgenodigd om haar blik geheel op het Kind Jezus te richten, de nieuwe zon die aan de horizon van de mensheid is verschenen; en om getroost door zijn licht Hem zorgzaam "de vreugde en de hoop, het verdriet en de angsten van de mensen van vandaag" aan te bieden, "vooral van de armen en van hen die hoe dan ook te lijden hebben" Gaudium et Spes [[575|1]].

Er staan dus twee verschillende waarderingen van de dimensie "tijd" tegenover elkaar, een kwantitatieve en een kwalitatieve. Van de ene kant de zonnecyclus met zijn ritmen; van de andere kant datgene wat Paulus "de volheid van de tijd" (Gal. 4, 4) [b:Gal. 4, 4] noemt, het hoogtepunt namelijk van de geschiedenis en van het menselijk geslacht, wanneer de Zoon van God in de wereld geboren wordt. De tijd van de beloften is vervuld, en, zoals de Psalm zegt, "de aarde heeft haar vruchten gegeven" (Ps. 66, 7) [b:Ps. 66, 7], als namelijk de zwangerschap van Maria haar voltooiing heeft bereikt. De komst van de Messias, aangekondigd door de Profeten, is het kwalitatief belangrijkste gebeuren van de geschiedenis, waaraan het haar ultieme en volledige zin verleent. Het zijn niet de historisch-politieke coördinaten die de keuzes van God bepalen. Integendeel, het is het gebeuren van de Incarnatie dat de geschiedenis met waarde en zin "vervult". Wij die tweeduizend jaar na die gebeurtenis komen, kunnen dat om zo te zeggen ook a posteriori bevestigen, nadat wij alles wat er met Jezus is gebeurd, hebben leren kennen, tot en met zijn dood en verrijzenis. Wij zijn tegelijkertijd getuigen van zijn heerlijkheid en van zijn nederigheid, van de onmetelijke waarde van zijn komst en van het oneindig respect van God voor ons, mensen, en voor onze geschiedenis. Hij heeft de tijd niet "vervuld" door er zichzelf vanuit de hoogte in uit te gieten, maar "van binnenuit", door zich tot een klein zaadje te maken, teneinde de mensheid naar haar volle rijping te brengen. Deze stijl van God is de reden waarom er een lange tijd van voorbereiding nodig is geweest om van Abraham tot Jezus Christus te komen, en dat na de komst van de Messias de geschiedenis nog niet ten einde is, maar haar loop voortgezet heeft, ogenschijnlijk nog steeds hetzelfde, maar in werkelijkheid van dan af door God bezocht en gericht op de tweede en definitieve komst van de Heer, aan het einde van de tijden.

In de passage uit de Brief aan de Galaten, dat we zojuist beluisterd hebben, zegt Paulus: "God heeft zijn Zoon gezonden, geboren uit een vrouw" (Gal. 4, 4) [b:Gal. 4, 4]. Origenes geeft daarbij als commentaar: "Merk goed op hoe hij niet gezegd heeft: geboren doormiddel van een vrouw, maar juist uit een vrouw" PG 14, 1298 [[1618]]. Deze scherpe observatie van de grote exegeet en kerkelijke auteur is van belang: als de Zoon van God namelijk alleen "doormiddel van" een vrouw geboren zou zijn, zou Hij niet werkelijk onze mensheid hebben aangenomen, wat hij juist integendeel wel heeft gedaan door het vlees aan te nemen "uit" Maria. Het moederschap van Maria is dus waarachtig en ten volle menselijk. In de uitdrukking: "God heeft zijn Zoon gezonden, geboren uit een vrouw", heeft zich de fundamentele waarheid gecondenseerd over Jezus als goddelijke Persoon die ten volle onze menselijke natuur heeft aangenomen. Hij is de Zoon van God, Hij is door Hem voortgebracht, en tegelijkertijd is Hij zoon van een vrouw, van Maria. Hij komt uit haar. Hij is uit God en uit Maria. Daarom kan en moet men Maria Moeder van God noemen.

Deze titel, die in het Grieks Theotókos luidt, verschijnt waarschijnlijk voor het eerst juist in het gebied van Alexandrië in Egypte, waar in de eerste helft van de derde eeuw nu juist Origenes leefde. Maar hij werd pas twee eeuwen later dogmatisch vastgesteld, in 431, op het Concilie van Efeze, de stad waar ik een maand geleden tot mijn vreugde naartoe gepelgrimeerd ben, tijdens de apostolische reis naar Turkije [d:173]. Nu ik aan dat onvergetelijke bezoek terugdenk, kan ik niet anders dan mijn kinderlijke dankbaarheid tot uitdrukking brengen jegens de heilige Moeder van God voor de speciale bescherming die zij mij in die genadevolle dagen verleend heeft!

Theotókos, Moeder van God: telkens wanneer wij het Wees gegroet [663|601] bidden, richten wij ons met deze titel tot de Maagd, terwijl wij haar smeken te willen bidden "voor ons zondaars". Aan het einde van een jaar voelen wij de behoefte om op speciale manier de voorspraak in te roepen van de allerheiligste Maria voor de stad Rome, voor Italië, voor Europa en voor heel de wereld. Aan haar die de Moeder is van de vleesgeworden Barmhartigheid, vertrouwen wij vooral die situaties toe, waarin alleen de genade van de Heer vrede kan brengen, troost en rechtvaardigheid. "Voor God is niets onmogelijk" (Lc. 1, 37) [b:Lc. 1, 37], hoorde de Maagd, dat de engel tot haar zei, toen deze haar haar goddelijk moederschap aankondigde. Maria geloofde, en daarom is zij "zalig" (Lc. 1, 45) [b:Lc. 1, 45]. Wat voor de mens onmogelijk is, wordt mogelijk voor wie gelooft (Mc. 9, 23) [[b:Mc. 9, 23]].

Laten we daarom, terwijl het jaar 2006 ten einde loopt en de dageraad van 2007 zich al aankondigt, aan de Moeder van God vragen dat zij voor ons de gave van een rijp geloof verkrijgt: een geloof dat - zo zouden wij willen - zoveel mogelijk gelijk is aan het hare, een geloof dat helder, echt en nederig is, dat tegelijkertijd moedig is en doortrokken van hoop en van enthousiasme voor het Rijk van God, een geloof dat vrij is van elke vorm van fatalisme en dat vurig verlangt mee te werken in volledige en blije gehoorzaamheid aan de goddelijke wil, in de absolute zekerheid dat God niets anders wil dan liefde en leven, altijd en voor allen.