De menselijke persoon - hart van de vrede

Bij het begin van het nieuwe jaar zou ik aan de Regeringen en Verantwoordelijken van de Naties, maar ook aan alle mannen en vrouwen van goede wil, mijn vredeswens willen doen toekomen. Ik richt die in het bijzonder aan allen die zich in omstandigheden van smart en lijden bevinden, aan wie leeft onder de dreiging met geweld en wapenkracht of vertrapt wordt in zijn waardigheid en uitziet naar zijn menselijke en sociale bevrijding. Ik richt die met name aan de kinderen, die met hun onschuld de mensheid rijker maken aan goedheid en hoop en die met hun pijn ons er toe aanzetten ons allemaal tot bewerkers van gerechtigheid en vrede te maken.

Juist met het oog op de kinderen, en heel speciaal degenen wier toekomst in gevaar gebracht wordt door het misbruik en de perversiteit van gewetenloze volwassenen, heb ik naar aanleiding van de Werelddag voor de Vrede gewild dat zich de gemeenschappelijke aandacht zou concentreren op het thema: De menselijke persoon, hart van de vrede. Ik ben er namelijk van overtuigd dat door de persoon te respecteren de vrede wordt bevorderd, en dat door het bouwen aan de vrede de premissen worden gesteld voor een authentiek en integraal humanisme. Zo wordt de nieuwe generaties een serene toekomst bereid.

De Heilige Schrift stelt duidelijk: "God schiep de mens als zijn beeld; als het beeld van God schiep Hij hen; mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen" (Gen. 1, 27) [b:Gen. 1, 27]. Omdat hij geschapen is naar het beeld van God, heeft het menselijk individu de waardigheid van persoon; hij is niet alleen maar iets, maar iemand, in staat zichzelf te kennen, zichzelf te bezitten, zichzelf vrij te geven en in gemeenschap te treden met andere personen. Tegelijkertijd is hij uit genade geroepen tot een verbond met zijn Schepper, om Hem een antwoord van geloof en liefde te geven dat niemand anders in zijn plaats kan geven. vgl: Catechismus van de Katholieke Kerk [[[1|357]]] In dit wonderbaar perspectief laat zich de opdracht verstaan die aan het menselijk wezen is toevertrouwd om tot rijpheid te komen in zijn vermogen tot liefde en de wereld vooruit te helpen door haar te vernieuwen in gerechtigheid en vrede. Met een trefzekere synthese leert de heilige Augustinus: "God heeft de wereld zonder ons geschapen, maar haar niet zonder ons willen redden". 169, 11, 13: PL 38, 923 [[880]] Het is daarom een plicht voor alle mensen om het besef van dit dubbele aspect van gave en opgave te cultiveren.

Ook de vrede is tegelijkertijd gave en opgave. Als het waar is dat de vrede tussen individuen en volkeren - het vermogen om met elkaar samen te leven en betrekkingen aan te knopen van gerechtigheid en solidariteit - een opdracht vormt die geen onderbreking kent, dan is het tevens waar, ja zelfs nog méér waar dat de vrede een gave is van God. De vrede is namelijk een kenmerk van het handelen van God, dat zich openbaart in zowel de schepping van een geordend en harmonieus universum als in de verlossing van een mensheid die nodig gered moet worden uit de ongeordendheid van de zonde. Schepping en verlossing bieden dus de "leessleutel" waarmee het mogelijk wordt de zin te begrijpen van ons bestaan op aarde.

In zijn toespraak tot de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties van 5 oktober 1995 heeft mijn vereerde voorganger Johannes Paulus II gezegd, dat wij "niet in een irrationele en zinloze wereld leven (...) maar dat er sprake is van een morele logica die het menselijk bestaan verlicht en de dialoog tussen de mensen en de volkeren mogelijk maakt". Voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de wereldorganisatie [[771|3]] De transcendente "grammatica", dat wil zeggen het geheel aan regels voor het individuele handelen en van de wederkerige betrekkingen tussen personen in gerechtigheid en solidariteit, staat gegrift in de gewetens, waarin zich het wijze plan van God weerspiegelt. Zoals ik onlangs opnieuw uitdrukkelijk heb willen bevestigen, "geloven wij dat aan het begin het eeuwige Woord de ratio of rede staat, en niet de irrationaliteit". De mens zonder God is niet mogelijk [[1288|4]] De vrede is daarom ook een opdracht die ieder tot een persoonlijk antwoord verplicht dat in overeenstemming is met het plan van God. Het criterium waaraan een dergelijk antwoord zich moet inspireren kan niet anders zijn dan het respect voor de "grammatica" die in het hart van de mens is geschreven door zijn goddelijke Schepper.

In dit perspectief moet men de normen van het natuurrecht niet beschouwen als van buitenaf opgelegde richtlijnen, die als het ware dwang uitoefenen op de vrijheid van de mens. Men moet ze integendeel ontvangen als een roeping om getrouw het universele goddelijke plan te verwezenlijken dat in de natuur van de mens ingeschreven staat. Geleid door zulke normen, kunnen de volkeren - vanuit de respectievelijke culturen - het grotere mysterie naderbij komen, dat het mysterie is van God. De erkenning van en het respect voor de natuurwet vormen daarom ook vandaag de brede basis voor de dialoog tussen de gelovigen van de verschillende godsdiensten en tussen gelovigen en niet-gelovigen. Dit is een belangrijk punt van ontmoeting en derhalve een fundamentele vooronderstelling voor een authentieke vrede.

De plicht tot respect voor de waardigheid van elk menselijk wezen, in de natuur waarvan zich het beeld van de Schepper weerspiegelt, brengt als consequentie met zich mee dat men niet naar believen over de persoon mag beschikken. Wie grotere politieke, technologische en economische macht geniet, mag die niet zo gebruiken dat hij de rechten schendt van de anderen die het minder getroffen hebben. De vrede berust immers op de eerbiediging van de rechten van allen. De Kerk is zich daarvan bewust en werpt zich op als voorvechtster van de fundamentele rechten van elke mens. In het bijzonder eist zij respect op voor ieders recht op leven en godsdienstvrijheid.

Het respect voor het recht op leven in elk van zijn fasen, vormt een vast punt dat van beslissend belang is: het leven is een gave waarover het subject niet de volledige beschikking heeft. Zo plaatst ook de bevestiging van het recht op vrijheid van godsdienst de mens in relatie met een transcendent Beginsel dat dit recht onttrekt aan de keuzevrijheid van de mens. Het recht op leven en op het vrije tot uitdrukking brengen van zijn eigen geloof in God, ligt niet in de macht van de mens. De vrede heeft het nodig dat er een heldere grens getrokken wordt tussen datgene waarover de mens wel en datgene waarover hij niet beschikken mag: zo zullen onaanvaardbare ingrepen vermeden kunnen worden in dat gebied van waarden dat eigen is aan de mens als zodanig.

Wat betreft het recht op leven is het een plicht het bloedbad aan te klagen dat op dat punt in onze samenleving wordt aangericht: naast de slachtoffers van de gewapende conflicten, van het terrorisme en van de diverse vormen van geweld, zijn er ook de stille doden ten gevolge van de honger, de abortus, het experimenteren met embryo’s en van de euthanasie. Moet men in dit alles niet een aanval zien op de vrede? Abortus en het experimenteren met embryo’s zijn juist de rechtstreekse ontkenning van de houding van het aanvaarden van de ander, wat onontbeerlijk is om blijvende betrekkingen van vrede aan te gaan.

Een ander zorgwekkend symptoom van het gebrek aan vrede in de wereld wordt - wat betreft de vrije uiting van het eigen geloof - gevormd door de moeilijkheden, die zowel christenen als volgelingen van andere godsdiensten dikwijls tegenkomen bij het publiekelijk en vrij belijden van de eigen religieuze overtuigingen. In het bijzonder waar het de christenen betreft, moet ik met smart erop wijzen dat zij daarin niet alleen soms worden gehinderd. In sommige landen worden zij zelfs vervolgd en zelfs recent zijn er tragische gevallen van afschuwelijk geweld te melden. Er zijn regimes die aan allen één enige godsdienst opleggen, terwijl onverschillige regimes geen gewelddadige vervolging, maar wel een systematische culturele bespotting van godsdienstige overtuigingen voeden. In beide gevallen wordt een fundamenteel recht van de mens niet geëerbiedigd, met ernstige repercussies voor het vreedzaam samenleven. Dat kan niet anders dan een mentaliteit en een cultuur bevorderen die zich negatief uitwerken voor de vrede.

Aan de basis van heel wat spanningen die de vrede bedreigen, liggen ongetwijfeld al die onrechtvaardige ongelijkheden die tragischerwijze in deze wereld bestaan. Heel verraderlijk daaronder zijn aan de ene kant de ongelijkheid met betrekking tot de toegang tot de essentiële goederen zoals voedsel, water, woning en gezondheid, en aan de andere kant de hardnekkige ongelijkheden tussen man en vrouw in de uitoefening van de fundamentele mensenrechten.

Een element van het grootste belang voor de opbouw van de vrede vormt de erkenning van de essentiële gelijkheid tussen de menselijke personen, die voortvloeit uit hun gemeenschappelijke transcendente waardigheid. Gelijkheid op dit niveau is een goed van allen, ingeschreven in die natuurlijke "grammatica", die te ontlenen is aan het goddelijk scheppingsplan; een goed dat niet miskend of veracht kan worden, zonder zware repercussies te veroorzaken die de vrede in gevaar brengen. De uiterst zware ontberingen, waaronder vele volkeren lijden, vooral op het Afrikaanse continent, staan aan de oorsprong van gewelddadige aanspraken en vormen daarom een verschrikkelijke, aan de vrede toegebrachte wonde.

Ook de ontoereikende erkenning van de situatie van de vrouw is oorzaak van factoren van instabiliteit in de sociale ordening. Ik denk aan de uitbuiting van de vrouwen, die als objecten worden behandeld en aan de vele vormen van gebrek aan respect voor haar waardigheid; ook denk ik - in een andere context - aan de antropologische zienswijzen die in enkele culturen nog voortbestaan, die de vrouw een plaats toewijzen waardoor ze nog sterk onderworpen is aan de willekeur van de man, met schadelijke gevolgen voor de waardigheid van haar persoon en voor de uitoefening van wat juist haar fundamentele vrijheden zijn. Men mag zich niet wijsmaken dat de vrede ooit verzekerd kan zijn, zolang deze vormen van discriminatie niet zijn overwonnen, die de persoonlijke, door God in elk menselijk wezen is ingegrifte waardigheid aantasten. vgl: Brief aan de bisschoppen van de katholieke Kerk over de samenwerking van man en vrouw in de Kerk en in de wereld [[[412|15-16]]]

In zijn encycliek Centesimus Annus [3] schrijft Johannes Paulus II: “Niet alleen heeft God de mens de aarde gegeven, en moet hij van haar gebruik maken met respect voor de oorspronkelijke bedoeling ten goede waarmee zij hem gegeven is; maar ook is de mens door God aan zichzelf gegeven en moet hij daarom de natuurlijke en morele structuur eerbiedigen, waarmee hij toegerust werd”. Centesimus Annus [[3|38]] Het is door zich te houden aan deze, hem door de Schepper gegeven opdracht, dat de mens, samen met zijn medemensen, een wereld van vrede laten ontstaan. Naast de ecologie van de natuur is er dus ook een ecologie die men "menselijk" zou kunnen noemen, die op haar beurt een "sociale ecologie" vereist.

En dat houdt in dat de mensheid, als de vrede haar echt ter harte gaat, steeds meer rekening moet houden met de bestaande verbindingen tussen de natuurlijke ecologie - oftewel het respect voor de natuur - en de menselijke ecologie. De ervaring toont aan dat iedere respectloze houding ten opzichte van het milieu, schade toebrengt aan het menselijk samenleven en omgekeerd. Het wordt steeds duidelijker dat er een onverbrekelijk verband bestaat tussen de vrede met de schepping en de vrede onder de mensen. De ene zowel als de andere veronderstellen de vrede met God. Het gebed in dichtvorm van de heilige Franciscus, ook wel bekend als het Lied van Broeder Zon [926], vormt een wonderbaar, nog steeds actueel voorbeeld van deze veelvormige ecologie van de vrede.

Het dagelijks groeiende probleem van de energievoorziening helpt ons te begrijpen hoe nauw dit verband is tussen de ene en de andere ecologie. In de laatste jaren zijn nieuwe landen met verve ingestapt in de industriële productie en hebben hun energiebehoefte daardoor vergroot. Dit veroorzaakt een wedloop op de beschikbare bronnen, die niet te vergelijken is met vroegere situaties. Intussen wordt in een aantal gebieden op aarde nog in omstandigheden geleefd van grote achterstand, waardoor de ontwikkeling ervan, mede vanwege de verhoogde energieprijzen, praktisch geblokkeerd wordt. Wat zal er met deze bevolkingen aldaar gebeuren? Welke vorm van ontwikkeling of niet-ontwikkeling zal hun door de energieschaarste worden opgedrongen? Wat voor onrechtvaardigheden en conflicten zal de wedloop op de energiebronnen provoceren? En hoe zullen zij die van deze wedloop uitgesloten zijn daarop reageren?

Het zijn vragen die duidelijk maken hoe nauw de het respect voor de natuur verbonden is met de noodzaak om tussen mensen en volkeren betrekkingen aan te knopen, die aandacht schenken aan de waardigheid van de mens als persoon en die in staat zijn in diens werkelijke behoeften te voorzien. De vernietiging van het milieu, een onaangepaste en egoïstische gebruik ervan en het met geweld verwerven van de hulpbronnen van deze aarde, brengen scheuringen, conflicten en oorlogen voort, juist omdat zij vruchten zijn van een onmenselijk ontwikkelingsconcept. Een ontwikkeling, die zich zou beperken tot de technisch-economische aspecten door de moreelgodsdienstige dimensie te verwaarlozen, zou geen integrale ontwikkeling van mens betekenen en zou uiteindelijk, vanwege haar eenzijdigheid, een stimulans worden voor de vernietigende krachten van de mens.

Daarom is het dringend nodig, ook in het kader van de actuele moeilijkheden en internationale spanningen, zich ervoor in te spannen dat er een menselijke ecologie komt, die de groei bevordert van de “boom van de vrede". Om een poging daartoe te ondernemen moet men zich laten leiden door een visie op de mens als persoon welke niet aangetast is door ideologische en culturele vooroordelen of door politieke en economische belangen, die tot haat en geweld aanzetten. Het is begrijpelijk, dat mensbeelden in de onderscheiden culturen van elkaar verschillen. Het is daarentegen ontoelaatbaar dat er antropologische opvattingen worden gecultiveerd, die in zichzelf de kiem van contrasten en geweld dragen. Even onacceptabel zijn opvattingen over God, die aanzetten tot onverdraagzaamheid tegenover de medemensen en tot het gebruik van geweld jegens hen. Dit is een punt die met alle duidelijkheid moet worden gesteld: een oorlog in naam van God is nooit aanvaardbaar! Wanneer een bepaalde opvatting over God aan de oorsprong staat van misdadige handelingen, is dat een teken dat deze opvatting zich al heeft omgevormd in een ideologie.

Tegenwoordig wordt de vrede echter niet alleen bedreigd door het conflict tussen versmalde mensenbeelden, of wel ideologieën. Zij wordt ook in gevaar gebracht door de onverschilligheid tegenover wat de ware natuur van de mens is. Vele tijdgenoten loochenen namelijk het bestaan van een specifieke menselijke natuur en maken daardoor de meest extravagante interpretaties mogelijk van de, voor het menselijk wezen essentiële bestanddelen. Ook hier is duidelijkheid nodig: een “zwak” mensbeeld, dat ruimte laat aan iedere, ook excentrieke opvatting, bevordert slechts in schijn de vrede. In werkelijkheid belemmert het de authentieke dialoog en opent het de weg voor inmenging door autoritaire dwang, wat er op uitloopt dat de menselijke persoon niet verdedigd en gemakkelijke tot prooi wordt van onderdrukking en geweld.

Een ware en stabiele vrede veronderstelt het respect voor de rechten van de mens. Maar als deze rechten gefundeerd worden op een zwakke opvatting over de menselijke persoon, dan kan het niet anders of ook deze rechten raken verzwakt. Hier wordt de diepgaande ontoereikendheid duidelijk van een relativistische opvatting aangaande de mens als persoon, waar het er om gaat om van zijn rechten aan te tonen dat zij hem rechtens toekomen en deze te verdedigen. In dat geval is de aporie overduidelijk: de rechten worden als absoluut geldig voorgesteld, maar het fundament dat daarvoor wordt aangevoerd is enkel relatief. En dan is het maar de vraag of ten overstaan van de "ongemakkelijke" eisen van het een of ander recht, niet iemand zou kunnen opstaan om het te betwisten of die zou kunnen besluiten het dan maar opzij te schuiven. Alleen wanneer ze wortelen in objectieve eisen van de natuur zoals door de Schepper aan de mens gegeven, kan de mens zonder vrees of tegenspraak voor de hem toegekende rechten opkomen.

Het spreekt overigens vanzelf dat de rechten van de mens hem ook plichten opleggen. Hierover heeft mahatma Gandhi een mooie zin geformuleerd: "De Ganges van de rechten stroomt omlaag uit de Himalaya van de plichten". Alleen door klaarheid te scheppen over deze fundamentele vooronderstellingen van de mensenrechten, die tegenwoordig voortdurend aangevallen worden, kunnen zij adequaat worden verdedigd. Zonder een dergelijke klaarheid zal dezelfde uitdrukking "mensenrechten" uiteindelijk wel worden gebruikt maar verstaat men er zeer verschillende onderwerpen onder: sommigen verstaan er de menselijke persoon onder, gekenmerkt door een blijvende waardigheid en door voor altijd, en voor overal en iedereen geldende rechten; anderen verstaan er een persoon onder van wisselende waardigheid en met rechten die altijd onderhandelbaar zijn, qua inhoud, qua tijd en qua ruimte.

Aanhoudend verwijzen de internationale organen naar de bescherming van de mensenrechten en in het bijzonder de Organisatie van de Verenigde Naties, die met de Universele Verklaring van 1948 zich de bevordering van de rechten van de mens als fundamentele opgave gesteld heeft. Die Verklaring wordt als een soort morele taakstelling beschouwd die de gehele mensheid op zich heeft genomen. Daar zit een diepe waarheid in, vooral wanneer de rechten die in de Verklaring worden beschreven, beschouwd worden als niet alleen gefundeerd in het besluit van de Vergadering die ze heeft goedgekeurd, maar in de natuur zelf van de mens en in zijn onvervreemdbare waardigheid als door God geschapen persoon.

Daarom is het belangrijk dat de internationale organen het natuurlijk fundament van de rechten van de mens niet uit het oog verliezen. Want dat onttrekt hen aan het risico dat helaas altijd latent aanwezige is, om namelijk af te glijden naar een louter positivistische interpretatie ervan. Waar dat zou gebeuren, zouden de internationale organen uiteindelijk niet meer het nodige gezag hebben om hun rol te vervullen van verdedigers van de fundamentele rechten van de menselijke persoon en van de volkeren, wat de voornaamste reden is van hun bestaan en van hun werkzaamheden.

Uitgaande van het besef dat er onvervreemdbare mensenrechten bestaan die samenhangen met de gemeenschappelijke natuur van de mensen, is er een internationaal humanitair recht uitgewerkt, waaraan Staten zich ook in geval van oorlog te houden hebben. Helaas is dat, nog afgezien van het verleden, in een aantal recent opgetreden oorlogssituaties niet consequent toegepast. Zo was dat bijvoorbeeld het geval in het conflict dat zich enkele maanden geleden in Zuid-Libanon heeft afgespeeld, waar de verplichting om de onschuldige slachtoffers te beschermen en te helpen en om de burgerbevolking er niet in te betrekken voor het grootste deel is verwaarloosd. Het smartelijke lot van Libanon en de vorming van nieuwe conflicten, vooral sinds de terroristische dreiging ongehoorde vormen van geweld op gang gebracht heeft, eisen dat de internationale gemeenschap het internationaal humanitair recht opnieuw bekrachtigt en het van toepassing verklaart op alle hedendaagse situaties van gewapend conflict, inclusief die situaties waar het huidig internationaal recht niet in voorziet.

Bovendien vereist de plaag van het terrorisme een diepgaande reflectie op de ethische grenzen die inherent zijn aan het gebruik van de hedendaagse middelen ter bescherming van de nationale veiligheid. Steeds vaker immers worden oorlogen niet meer verklaard, vooral wanneer zij worden ontketend door terroristische groeperingen die vastbesloten zijn om met welk middel dan ook hun doel te bereiken. Ten overstaan van de onthutsende scenario's van deze laatste jaren, mogen de Staten niet wegkijken van de noodzaak om zichzelf een duidelijker regelgeving te verschaffen die in staat is een efficiënt tegenwicht te bieden tegen de ontwikkeling die wij meemaken. De oorlog betekent steeds een falen voor de internationale gemeenschap en een zwaar verlies aan menselijkheid. Wanneer men ondanks alles toch tot oorlog komt, moet men op zijn minst de wezenlijke beginselen van menselijkheid in acht nemen evenals de waarden die de grondslag vormen van elk menselijk samenleven, door richtlijnen op te stellen die er de schade zo veel mogelijk van beperken en die het lijden van de burgers en van alle slachtoffers van conflicten beogen te verlichten. vgl: en 2317, waar hele strenge en precieze criteria worden aangegeven [[[1|2307-2316]]]

Een ander element dat grote onrust wekt, is de wil waarvan kort geleden sommige Staten blijk gegeven hebben, om zich toe te rusten met nucleaire wapens. Het gevolg is dat het toch al verbreide klimaat van onzekerheid en van angst voor een mogelijke atoomcatastrofe nog sterker is geworden. Het werpt de mensen terug in de tijd, naar de verscheurende angsten uit de tijd van de zogenaamde "koude oorlog". Sindsdien hoopte men dat het atoomgevaar definitief bezworen was en dat de mensheid tenslotte voor lange tijd opgelucht kon ademhalen.

Hoe actueel blijkt wat dit betreft de waarschuwing van het Tweede Vaticaans Concilie: "Iedere oorlogshandeling, die willekeurig de vernietiging ten doel heeft van hele steden of van grote gebieden met hun inwoners, is een misdaad tegen God en tegen de mens zelf en moet met kracht en zonder aarzeling veroordeeld worden." Gaudium et Spes [[575|80]] Helaas blijven dreigende donkerten aan de horizon van de mensheid zich verdichten. De weg om voor allen een toekomst van vrede te verzekeren bestaat dan ook niet alleen in internationale akkoorden voor de non-proliferatie (het niet verspreiden) van nucleaire wapens, maar ook in de inspanning om vastbesloten te verkrijgen dat ze worden verminderd en uiteindelijk ontmanteld. Laat alles geprobeerd worden om, middels onderhandelingen, zulke doelstellingen te bereiken! Het lot van de hele mensenfamilie staat op het spel!

Tenslotte wil ik een dringend appél doen op het volk van God opdat iedere christen zich verplicht voelt een onvermoeibare bewerker van de vrede te zijn en een vurige verdediger van de waardigheid van de menselijke persoon en van zijn onvervreemdbare rechten. Laat de christen dankbaar zijn jegens de Heer, dat deze hem geroepen heeft om deel uit te maken van zijn Kerk die in de wereld "het teken en de bescherming is van het transcendente karakter van de menselijke persoon" Gaudium et Spes [[575|76]], en laat hij niet moe worden van Hem het fundamentele goed van de vrede af te smeken dat in het leven van ieder zo belangrijk is.

Laat hij er ook trots op zijn om met edelmoedige toewijding de zaak van de vrede te mogen dienen, en zijn broeders tegemoet gaan, met name degenen die, naast het feit dat zij armoede en ontberingen lijden, ook nog dat kostbare goed van de vrede missen. Jezus heeft ons geopenbaard dat "God liefde is" (1 Joh. 4, 8) [[b:1 Joh. 4, 8]] en dat de hoogste roeping van iedere persoon in de liefde bestaat. In Christus kunnen wij de krachtigste redenen vinden om vurige voorvechters te zijn van de menselijke waardigheid en moedige bouwers van vrede.

Laat dus nooit de bijdrage verflauwen van iedere gelovige aan een waarachtig en integraal humanisme, volgens de leer van de encyclieken Populorum Progressio [266] en Sollicitudo Rei Socialis [350], waarvan we dit jaar al gauw de 40ste en de 20ste verjaardag zullen vieren. Aan het begin van het jaar 2007 vertrouw ik mijn aanhoudend gebed voor heel de mensheid toe aan de Koningin van de Vrede, die de Moeder is van Jezus Christus "onze vrede" (Ef. 2, 14) [b:Ef. 2, 14]. Tot Haar zien wij met een van hoop vervuld hart op, al is het temidden van gevaren en problemen. Moge Maria ons in haar Zoon de Weg van de vrede tonen, en onze ogen verlichten, opdat wij zijn Gelaat mogen herkennen in het gelaat van elke menselijke persoon: het hart van de vrede!

Vanuit het Vaticaan,
8 december 2006

Paus Benedictus XVI