Terugblik op de pastorale reis door Beieren, waaronder de rede in Regensburg

Beste broeders en zusters,

vandaag zou ik in gedachte willen teruggaan naar de verschillende momenten van de pastorale reis die de Heer mij afgelopen week toestond in Beieren te volbrengen. Bij het delen met u van de emoties en gevoelens die ik heb ondervonden bij het weerzien van de mij dierbare plaatsen, voel ik vóór alles de behoefte God te danken dat Hij mij deze tweede reis naar Duitsland, en wel voor het eerst naar Beieren, het land waar ik vandaan kom, mogelijk heeft gemaakt. Oprecht dankbaar ben ik ook jegens al degenen die er met toewijding en geduld hebben voor gewerkt hebben dat elke gebeurtenis zo goed mogelijk zou verlopen: Herders, priesters, pastorale werkers, openbare gezagsdragers, organisatoren, ordeskrachten en vrijwilligers.

Zoals ik bij aankomst op het vliegveld van München heb gezegd, was het doel van mijn reis om, bij de herinnering aan hen die hebben bijgedragen aan de vorming van mijn persoon, tevens als opvolger van de apostel Petrus de nauwe banden opnieuw te beamen en te bevestigen die de heilige Stoel van Rome verenigen met de Kerk in Duitsland. De reis is dus niet alleen maar een "terugkeer" naar het verleden geweest, maar ook een door God gegeven gunstige gelegenheid om hoopvol naar de toekomst te kijken: "Wie gelooft is nooit alleen": het motto van het bezoek wilde een uitnodiging zijn om erover na te denken hoe elke gelovige tot de ene Kerk van Christus behoort, waarbinnen men nooit alleen is maar in een voortdurende gemeenschap of communio met God en met alle broeders en zusters.

De eerste etappe is de stad München geweest, die wel "de wereldstad met een hart" (Weltstadt mit Herz) wordt genoemd. In haar historisch centrum ligt het Mariaplein of Marienplatz, waar de Zuil van Maria, de "Mariensäule" opreist, met bovenop een beeld van de Maagd Maria van verguld brons. Ik heb mijn verblijf in Beieren willen beginnen met een eerbetoon aan de Patroon van Beieren, waar voor mij een waardevolle diepe betekenis achter zat: daar, op dat plein en ten overstaan van die beeltenis van Maria, werd ik zo'n dertig jaar geleden als Aartsbisschop ontvangen en begon ik mijn bisschoppelijke zending met een gebed tot Maria; daar ook keerde ik terug aan het eind van mijn mandaat, voordat ik naar Rome vertrok. Deze keer wilde ik opnieuw stilstaan aan de voet van de Mariensäule om de voorspraak en zegen [1280] in te roepen van de Moeder van God, niet alleen voor de stad München en voor Beieren, maar voor heel de Kerk en voor heel de wereld. Daags daarna, op zondag, heb ik de Eucharistie gevierd op het terrein van de "Neue Messe" van München, temidden van de gelovigen die in grote getale van verschillende kanten samengekomen waren. Aan de hand van de evangelielezing van die dag heb ik allen eraan herinnerd [1282] dat er zoiets als een "hardhorendheid" bestaat tegenover God, waaraan men met name vandaag de dag lijdt. Als christenen in een geseculariseerde wereld hebben wij de taak om voor allen de boodschap van hoop te verkondigen die het geloof ons biedt en daarvan te getuigen: dat in de gekruisigde Jezus, God de barmhartige Vader ons roept zijn kinderen te zijn en elke vorm van haat en geweld te boven te komen om bij te dragen aan de definitieve overwinning van de liefde.

"Maak ons sterk in het geloof": dat was het thema van de ontmoeting op zondagmiddag met de kinderen van de Eerste Communie en met hun jonge gezinnen, met de catecheten en de andere pastraal werkenden, en met allen die in het bisdom München meewerken met de evangelisatie. Samen hebben wij de Vespers gevierd in de historische kathedraal die bekend staat als de "Liebfrauenkirche", waar de relieken worden bewaard van de heilige Benno, beschermheilige van de stad, en waar ik in 1977 tot Bisschop werd gewijd. Zowel de kleintjes als de volwassenen heb ik eraan herinnerd [1286] dat God niet ver van ons is, niet op een onbereikbare plaats in het heelal, maar dat Hij integendeel ons in Jezus nabijgekomen is om met ieder een band van vriendschap aan te gaan. Elke christelijke gemeenschap en in het bijzonder de parochie is geroepen om, dankzij de volhardende inzet van elk lid, één groot gezin te worden, in staat om eensgezind voort te gaan op de weg van het ware leven.

De maandag, 11 september, werd grotendeels gevuld met een bezoek aan Altötting, in het bisdom Passau. Dit stadje staat bekend als het hart van Beieren, "Herz Bayerns". Daar wordt de "Zwarte Madonna" bewaard, vereerd in de Gnadenkapelle (Kapel van de genade) en doel van talrijke pelgrims uit Duitsland en de landen van centraal Europa. Daar dichtbij is ook het capucijnenklooster van de heilige Anna, waar de heilige Konrad Birndorfer leefde, die door mijn voorganger Pius XI in het jaar 1934 is heilig verklaard.

Met de talrijke pelgrims die bij de heilige Mis aanwezig waren, welke gevierd werd op het plein tegenover het heiligdom, hebben we samen nagedacht [1287] over de rol van Maria in het heilswerk, om van haar de dienstwillige goedheid te leren, de nederigheid en de edelmoedige aanvaarding van de wil van God. Maria leidt ons naar Jezus: deze waarheid werd aan het eind van het goddelijk Offer nog zichtbaarder gemaakt door de devote processie waarin wij, terwijl we het beeld van Onze Lieve Vrouw met ons meedroegen, ons op weg begaven naar de nieuwe aanbiddingskapel (Anbetungskapelle), die bij die gelegenheid geopend werd. De dag werd besloten met een plechtige Mariavespers [1285] in de Basiliek van de Heilige Anna in Altötting, waarbij de religieuzen en de seminaristen van Beieren aanwezig waren, samen met de leden van het Roepingenwerk.

De volgende dag, dinsdag, in Regensburg - het bisdom dat in 739 door de heilige Bonifatius is opgericht en dat de heilige Bisschop Wolfgang als patroon heeft - hebben er drie belangrijke ontmoetingen plaatsgevonden.

's Morgens de heilige Mis op het Islinger Feld, waarbij we het thema van het pastorale bezoek - Wie gelooft is nooit alleen - hebben hernomen, en nagedacht hebben over de inhoud van de Geloofsbelijdenis [1288]. God, die Vader is, wil door Jezus Christus heel de mensheid verzamelen in één enig gezin, de Kerk. Daarom is degene die gelooft nooit alleen; wie gelooft hoeft niet bang te zijn in een doodlopend steegje terecht te komen.

's Middags ben ik in de Dom van Regensburg geweest, die ook bekend is om zijn koor van ongebroken stemmen, de "Domspatzen", (de mussen van de Dom), dat mag roemen op een duizendjarige actviteit en dat voor een periode van dertig jaar onder de directie heeft gestaan van mijn broer Georg. Daar is de oecumenische viering van de Vespers [1289] gehouden, waaraan talrijke vertegenwoordigers deelgenomen hebben van de verschillende Kerken en kerkelijke Gemeenschappen in Beieren evenals de leden van de oecumenische commissie van de Duitse Bisschoppenconferentie. Het is een door God gegeven gelegenheid geweest om samen te bidden, opdat zich de komst moge verhaasten van de volledige eenheid tussen alle leerlingen van Christus en om opnieuw te bevestigen dat wij de plicht hebben om ons geloof in Jezus Christus te verkondigen zonder afzwakkingen, maar op een integrale en duidelijke manier, en vooral door ons gedrag van oprechte liefde.

Een bijzonder mooie ervaring op die tere dag is voor mij geweest een rede [1290] te houden voor een groot gehoor van professoren en studenten in de universiteit van Regensburg, waar ik vele jaren onderricht gegeven heb als professor. Verheugd was ik opnieuw de universitaire wereld te kunnen ontmoeten die gedurende een lange periode van mijn leven mijn geestelijk vaderland is geweest. Als thema had ik de kwestie over de verhouding tussen geloof en rede gekozen. Om mijn gehoor in te leiden in de dramatiek en de actualiteit van het onderwerp, heb ik enkele woorden [1290|3] aangehaald uit een christelijk-islamitische dialoog uit de 14e eeuw, waarmee de christelijke gesprekspartner - de Byzantijnse keizer Manuel II Paleologos - op een voor ons onbegrijpelijk botte manier bij de islamitische gesprekspartner het probleem van de verhouding tussen godsdienst en geweld aan de orde stelt.

Dit citaat [1290|3] heeft zich helaas ervoor kunnen lenen om verkeerd begrepen te worden. Voor de aandachtige lezer van mijn tekst is het echter helder dat ik mij op geen enkele wijze de negatieve woorden heb willen eigen maken die door de middeleeuwse keizer in deze dialoog zijn uitgesproken, en dat hun polemische inhoud niet mijn persoonlijke overtuiging uitdrukt. Mijn bedoeling was een geheel andere: Uitgaande van wat Manuel II daaraanvolgend op positieve wijze en in heel mooie bewoording zegt over de redelijkheid die de overdracht van het geloof moet leiden, wilde ik uitleggen dat niet godsdienst en geweld, maar godsdienst en rede samengaan. Het thema van mijn inleiding - beantwoordend aan de zending van de Universiteit - was dus de verhouding tussen geloof en rede: Ik wilde uitnodigen tot de dialoog van het christelijk geloof met de moderne wereld en tot de dialoog van alle culturen en godsdiensten.

Ik hoop dat bij verschillende gelegenheden tijdens mijn bezoek - bijvoorbeeld toen ik in München [1282|6] heb onderstreept hoe belangrijk het is om wat voor anderen heilig is te respecteren - helder mijn diepe respect gebleken is voor de grote godsdiensten en in het bijzonder voor de moslims, "die de ene God aanbidden" en met wie we ons inzetten om "in het belang van alle mensen de sociale rechtvaardigheid, de morele waarden, de vrede en de vrijheid gezamenlijk te verdedigen en te bevorderen" Nostra Aetate [[610|3]].

Ik vertrouw er dus op dat na de reacties van het eerste ogenblik, mijn woorden in de universiteit van Regensburg een stimulans en een aanmoediging kunnen vormen tot een positieve, ook zelfkritische dialoog, zowel tussen de godsdiensten onderling, als tussen de moderne rede en het geloof van de christenen.

De volgende morgen, woensdag 13 december, heb ik in de Alte Kapelle (Oude Kapel) van Regensburg, waar een wonderdadige beeltenis van Maria wordt bewaard die volgend de plaatselijke traditie door de evangelist Lucas is geschilderd, een korte liturgie voorgezeten voor de zegening van het nieuwe orgel. Aanzettend bij de structuur van dat muziekinstrument, samengesteld uit vele pijpen van verschillende afmeting die echter allen met elkaar in harmonie zijn gebracht, heb ik de aanwezigen herinnerd hoe noodzakelijk het is dat de verschillende bedieningen, gaven en charismata die in de kerkelijke gemeenschap werkzaam zijn, onder de leiding van de heilige Geest er allen toe convergeren om de ene harmonie te vormen van de lof tot God en van de liefde voor de broeders.

De laatste etappe, donderdag 14 september, is de stad Freising geweest. Met haar voel ik mij bijzonder verbonden omdat ik juist in haar kathedraal, die toegewijd is aan de allerheiligste Maagd Maria en aan de heilige Corbinianus, de evangelisator van Beieren tot priester ben gewijd. En juist in die dom is de laatste ontmoeting gehouden die op het programma stond: die met de priesters en de permanente diakens. Terwijl de gevoelens van mijn priesterwijding in mij herleefden, heb ik de aanwezigen aan de plicht herinnerd om met de Heer samen te werken bij het wekken van nieuwe roepingen in dienst van de "oogst" die ook vandaag de dag "groot" is, en heb hen aangespoord als pastorale prioriteit eerst het innerlijk leven te cultiveren, om niet het contact met Christus te verliezen, wat de bron van vreugde is bij de dagelijkse vermoeienissen van het ambt.

Bij de afscheidsceremonie, terwijl ik nog eens al degenen bedankt heb die hebben samengewerkt bij de realisatie van het bezoek, heb ik opnieuw de hoofdbedoeling ervan onderstreept: mijn medeburgers opnieuw de eeuwige waarheden van het Evangelie voorhouden, en de gelovigen bevestigen in hun adhesie aan Christus, de vleesgeworden Zoon van God, die voor ons is gestorven en verrezen. Moge Maria, de Moeder van de Kerk, ons helpen hart en geest te openen voor Hem die "de Weg, de Waarheid en het Leven" (Joh. 14, 16) [b:Joh. 14, 16] is. Daarvoor heb ik gebeden, en daarvoor nodig ik jullie allen, beste broeders en zusters, uit om aanhoudend te blijven bidden, terwijl ik jullie van harte bedank voor de genegenheid waarmee jullie me vergezellen in mijn dagelijkse dienstwerk als herder. Dank jullie allemaal!

(samenvatting in het Duits)

Dierbare zusters en broeders uit de Duitstalige landen,

De audiëntie van vandaag geeft mij de gelegenheid om terug te blikken op mijn pastorale reis door Beieren [d:143]. Ik dank de Heer dat hij mij deze onvergetelijke reis in mijn Beierse geboorteland gegeven heeft, dat ik voor het eerst als opvolger van de H. Petrus heb kunnen bezoeken. Mijn diepe dankbaarheid geldt mijn landgenoten, voor de hartelijke ontvangst en voor al diegenen die met hun inzet bijgedragen hebben aan het slagen van deze reis.

Met mijn reis wilde ik de band tussen de Kerk in Duitsland en de Stoel van Petrus versterken; ik wilde in de mensen het geloof in Jezus Christus, in wie wij de gemeenschap van de Kerk belijden, versterken. Een bijzondere bedoeling had ik, om de verhouding van geloof en rede en de noodzakelijkheid van de interreligieuze dialoog, zowel als de dialoog tussen wetenschap en religie aan te tonen vgl: Geloof, Rede en Universiteit - Herinneringen en reflecties [[[1290]]].

Er is zelfkritiek noodzakelijk, en zoals ik in München naar voren heb gebracht, dat de tolerantie, die het respect voor hetgeen bij de ander heilig is, insluit vgl: Effeta: God als centrum van de werkelijkheid en als centrum van ons eigen leven hebben [[[1282|6]]]. Met deze woorden wil ik nogmaals duidelijk mijn grote respect voor de wereldreligies en voor de moslims uiten met wie wij, zoals het Tweede Vaticaans Concilie zegt: "gemeenschappelijk de sociale rechtvaardigheid, de zedelijke waarden," en niet in de laatste plaats, "de vrede en de vrijheid verdedigen en bevorderen in het belang van alle mensen." vgl: Nostra Aetate [[[610|3]]].

De plaatsen die ik op mijn reis heb mogen bezoeken waren plaatsen die mijn levensweg gevormd hebben en waarmee ik verbonden blijf: München, Altötting, Regensburg en Freising. De ontroerende liturgische vieringen, de blijde ontmoeting met ontelbare landgenoten en pelgrims, hebben bij mij en zovele mensen een diepe indruk achtergelaten. Ik heb mijn reis, zoals destijds mijn herdersambt in München en Freising, onder de bescherming van de Patrona Bavariae gesteld vgl: Gebed bij de Mariazuil in München [[[1280]]]. Aan de voorspraak van Maria, de Moeder van de Kerk, vertrouw ik mijn Petrusdienst toe. Maria brengt ons naar haar Zoon, ze leert ons om onze oren en hart te openen voor Hem, steeds opnieuw te luisteren naar Zijn woorden en Zijn boodschap van liefde in de wereld te verkondigen.

Met deze gedachten en herinneringen heet ik alle pelgrims uit de Duitstalige landen van harte welkom. In het bijzonder begroet ik de deelnemers aan de bedevaart van het diocees Salzburg met hun aartsbisschop Alois Kothgasser. Ik ben verheugd over uw aanwezigheid.

Dierbare vrienden, "Wie gelooft is nooit alleen". Geef aan onze medemens de hoop door die van Jezus Christus, de Verlosser van de wereld, komt. De Heer zegent u allen.