Vicesimus Quintus Annus

Aan al zijn broeders in het bisschops- en priesterambt heil en apostolische zegen.

Vijf en twintig jaren zijn er verlopen sinds Paus Paulus VI op 4 december 1963 de Constitutie over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium [570] heeft afgekondigd. Deze was kort tevoren goedgekeurd door de vaders van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4], die in de heilige Geest vergaderd waren. Om meer dan één reden was dit een gedenkwaardige gebeurtenis. De Constitutie over de liturgie [570] was namelijk de eerste vrucht van het Concilie dat door Paus Johannes XXIII was aangekondigd voor het 'aggiornamento' van de kerk; een uitgebreide liturgische en pastorale beweging was voorafgegaan aan deze Constitutie, en zij hield een hoopvolle belofte in voor het leven en de vernieuwing van de Kerk.

Door de hernieuwing en verbreiding van de heilige liturgie verwezenlijkte het Concilie op bijzondere wijze zijn hoofddoel: "het christelijk leven onder de gelovigen steeds meer te doen toenemen, die instellingen welke voor verbeteringen vatbaar zijn beter aan te passen aan de behoeften van onze tijd, te bevorderen wat kan bijdragen tot de eenheid van allen die in Christus geloven, en te versterken wat dienstig is om allen tot de schoot van de kerk te roepen". Sacrosanctum Concilium [[570|1]]

Van het begin af van onze pastorale bediening op de zetel van Petrus hebben wij "de blijvende betekenis van het Tweede Oecumenische Vaticaanse Concilie [d:4]" willen onderstrepen en hebben wij "de ondubbelzinnige verplichting op ons genomen om dit zorgvuldig in praktijk te brengen". Daarbij hebben wij betoogd dat "het goede zaad dat de vaders van het oecumenisch concilie, gevoed door Gods woord, hebben uitgestrooid in goede aarde (Mt. 13, 8-23) [[b:Mt. 13, 8-23]], dat wil zeggen: de gezaghebbende documenten en pastorale overwegingen, tot wasdom moeten worden gebracht in die zin, dat ze leiden tot vooruitgang en leven." Het Concilie voortzetten [[305|2]] Vervolgens hebben wij herhaaldelijk de leer van het Concilie over de liturgie op verscheidene afzonderlijke punten verder ontvouwd vgl: Redemptor Hominis [[[237|7.18-22]]] vgl: Catechesi Tradendae [[[572|23.27-30.33.37.48.53-55.66-68]]] vgl: Reconciliatio et paenitentia [[[759|23-33]]] en bovendien nadrukkelijk gewezen op het belang dat deze constitutie Sacrosanctum Concilium [570] heeft voor het leven van het volks Gods: hierin immers "kan men reeds het wezenlijke van de leer over de Kerk vinden die later door het Concilie zou worden uiteengezet. De constitutie Sacrosanctum Concilium [570], die in tijdsorde het eerste Conciliedocument was, loopt vooruit op de Dogmatische Constitutie over de kerk, Lumen Gentium [617] en wordt op haar beurt verrijkt door de leer van deze Constitutie. Na een kwart eeuw, waarin de Kerk en de maatschappij ingrijpende en snelle veranderingen hebben gekend, is het van belang nader in te gaan op de betekenis van deze Constitutie van het Concilie, op haar actualiteit met betrekking tot nieuwe problemen die opkomen en op de blijvende gelding van haar beginselen.

Om te voldoen aan de verzoeken van de vaders van het Concilie van Trente [d:21] die zich inzetten voor de hervorming van de Kerk van hun tijd, heeft de heilige Pius V gezorgd voor de herziening van de liturgische boeken, vooral van het brevier en missaal. Dit zelfde doel hebben in de loop van de tijd de pausen nagestreefd toen zij riten en liturgische boeken aan de nieuwe tijden aanpasten of invoerden en vervolgens, vanaf het begin van deze eeuw, een uitgebreider herziening zijn begonnen.

De heilige Pius X stelde een speciale commissie in voor deze hervorming. Hij was van mening dat hiervoor vele jaren nodig zouden zijn, maar hij legde in ieder geval de eerste steen van dit gebouw door de vernieuwing zowel van de liturgische viering van de zondag als van het Romeins brevier. Divino Afflatu [[4661]] "Inderdaad vereist dit alles", zei hij, "naar het verstandig oordeel van deskundigen zowel intense als langdurige arbeid; om deze reden zal het noodzakelijk vele jaren duren alvorens het gebouw van de liturgie (...) opnieuw in de luister van zijn waardigheid en harmonie, ontdaan van al wat het door veroudering ontsiert, zal verschijnen". Abhinc duos annos [[1905]] Door Pius XII werd vervolgens het grote werk van liturgievernieuwing weer ter hand genomen in zijn encycliek Mediator Dei Mediator Dei et hominum [[419]] en tevens door de oprichting van een nieuwe commissie. Heilige Congregatie voor de.. Heilige Congregatie voor de Riten, Sectie 'Geschiedenis' n. 71, Memoria sulla riforma liturgica - 1946 Eveneens nam hij op verschillende belangrijke punten welkome besluiten, zoals met name een nieuwe vertaling van de Psalmen, waardoor het Psalmgebed beter begrepen kon worden, In Cotidianis Precibus [[2079]] en een mildere regeling van het eucharistisch vasten, waardoor men gemakkelijker te Communie kon gaan, het gebruik van de volkstaal in het rituaal en vooral tot het herstel van de paaswaken Dominicae Resurrectionis [[4336]] en van geheel de Goede Week. Maxima redemptionis nostrae mysteria [[4337]]

In de inleiding van het Romeins Missaal [4106] van 1962 staat de verklaring van Paus Johannes XXIII: "de grondbeginselen van de algemene herziening van de liturgie moeten voorgelegd worden aan de vaders op het komende oecumenische Concilie". AAS 52 (1960) 594 [[1723]]

Een dergelijke vernieuwing van de gehele liturgie beantwoordde aan de algemene verwachting van de Kerk. Meer en meer immers had de zin voor de liturgie de Kerk in al haar geleidingen en in alle landstreken doordrongen, en wel samen met het verlangen "op actieve wijze aan de heilige mysteries en aan het openbare en plechtige gebed van de Kerk deel te nemen" Tra le sollecitudini - Inter sollicitudines [[308|0]] en met een even groot verlangen het woord van God in rijkere mate te horen. Overeenstemmend en samengaand met het Bijbels réveil en de oecumenische beweging, met de missiologie en de studie van de ecclesiologie moest de hernieuwing van de liturgie wel leiden tot de totale vernieuwing van geheel de Kerk. Dit hebben wij in onze brief Dominicae Cenae [404] vermeld: "Er bestaat inderdaad een zeer nauwe en organische verbondenheid tussen de vernieuwing van de liturgie en het herstel van heel het leven van de Kerk. De Kerk handelt niet enkel, maar drukt zich zelf ook uit in de liturgie, zij leeft uit de liturgie en uit de liturgie put zij de kracht die zij nodig heeft om te leven". Dominicae Cenae [[404|13]]

Onmiddellijk na de afkondiging van de constitutie Sacrosanctum Concilium [570] is en begonnen met de hervorming van de riten en de liturgische boeken en deze is enkele jaren daarna voltooid, dank zij de inspanning van een groot aantal onbaatzuchtige deskundigen en herders uit alle delen van de wereld. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|25]]]

Geleid door een conciliair beginsel, namelijk trouw aan de traditie en tegelijk openheid voor een gewettigde vooruitgang, is dit werk tot stand gekomen vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|23]]]; daarom kan men terecht zeggen dat de liturgische hervorming volstrekt traditiegebonden is, "overeenkomstig de norm van de heilige vaders". vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|50]]] vgl: Inleiding, 6 [[[1383]]]

De leidende beginselen van de Constitutie [570], die ten grondslag lagen aan de gehele vernieuwing, blijven ook nu nog noodzakelijk en fundamenteel om de gelovigen te brengen tot de actieve deelname aan de mysteries. Deze is immers "de eerste en wel noodzakelijke bron waaruit de gelovigen een echt christelijke geest putten". Sacrosanctum Concilium [[570|25]] Aangezien voor het grootste gedeelte de liturgische boeken intussen zijn gepubliceerd, in de verschillende talen zijn vertaald en in praktijk zijn ingevoerd, moet men deze beginselen voortdurend voor ogen houden en nader bestuderen.

Ongetwijfeld is het eerste beginsel dat van de viering van Christus' Paasmysterie in de liturgie van de kerk, want "toen Christus sluimerde op het kruis, is uit zijn zijde het bewonderenswaardig Sacrament dat de gehele Kerk is, voortgekomen". Sacrosanctum Concilium [[570|5]] Paaswake, Gebed na lezing VII [[1209]] Daarom beweegt heel het liturgisch leven zich rond het eucharistisch offer en tevens rond de overige Sacramenten, waar wij uit de levende bronnen van het heil putten (Jes. 12, 3) [[b:Jes. 12, 3]] vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|5-6.47.61.102.106-107]]] Wij behoren ons dan ook bewust te zijn dat wij "door het Paasmysterie in het doopsel met Christus begraven zijn, om met Hem een nieuw leven te kunnen leiden". Paaswake, Hernieuwing van de doopbeloften [[1209]] Daarom moeten de gelovigen, wanneer zij aan de eucharistie deelnemen, begrijpen dat "telkens als wij de gedachtenis van dit offer vieren, de verlossing voor ons werkelijkheid wordt", Avondmis van Witte Donderdag, Gebed over de gaven [[1209]] Om deze reden moeten de gelovigen door hun herders worden onderricht om met volhardende ijver iedere zondag dit wonderbare werk te vieren dat Christus door zijn Paasmysterie heeft volbracht en dat zij op hun beurt aan de gehele wereld moeten verkondigen. vgl: Prefatie I van de zondagen door het jaar [[[1209]]] In de beleving van allen, herders zowel als gelovigen, moet daarom de paasnacht of paaswake zo zeer zijn unieke betekenis herkrijgen dat van alle vieringen deze viering de eerste en voornaamste is. Omdat Christus' kruisdood en verrijzenis de inhoud vormen van het dagelijks leven van de Kerk vgl: Redemptor Hominis [[[237|7]]] en het onderpand zijn van haar eeuwige Pasen vgl: Dominicae Cenae [[[404|4]]], is de voornaamste taak van de liturgie ons zonder ophouden te begeleiden op de weg naar dit Pasen, door Christus ontsloten, en waarop men bereid is te sterven om het leven binnen te gaan.

Christus is in zijn Kerk aanwezig, vooral in de liturgische handelingen, om zijn Paasmysterie ten uitvoer te brengen. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|7]]] vgl: Mysterium Fidei [[[392|35]]] De liturgie is dan ook de voornaamste 'plaats' waar de gelovigen God ontmoeten en tegelijk met Hem Degene die Hij heeft gezonden: Jezus Christus. (Joh. 17, 3) [[b:Joh. 17, 3]]

Christus is aanwezig in de Kerk telkens als zij bijeengeroepen is en in zijn Naam bidt. Dit juist vormt de grote waardigheid van de Kerk of de christelijke gemeente, samen met de hieruit voortkomende vereisten van onderlinge liefde - tot vergeving bereid (Mt. 5, 23-24) [[b:Mt. 5, 23-24]] - en van schoonheid in houding, gebaar en gezang.

Bovendien is Christus handelend aanwezig in de persoon van de gewijde bedienaar, die de viering leidt. Eucharisticum Mysterium [[1560|9]] Deze is niet slechts bekleed met een bepaalde functie, maar op grond van de verkregen wijding bestemd om "in persona Christi" te handelen. Daarmee moet zijn innerlijke en uitwendige houding overeenkomen; dit moet ook blijken in de liturgische kleding, de plaats die hij inneemt en de woorden die hij uitspreekt.

Christus is aanwezig in zijn woord dat in de bijeenkomst wordt verkondigd, waarvan de uitleg in de homilie aanhoord dient te worden in geloof en aanvaard in gebed. Dit alles moet duidelijk worden door het waardig karakter van het boek en van de plaats vanwaar het woord van God wordt verkondigd, alsmede door de houding van de lezer die zich ervan bewust is dat hij voor zijn eigen broeders en zusters als tolk van God mag optreden.

Voorts is Christus door de kracht van de Heilige Geest handelend aanwezig in de Sacramenten en op een unieke, hogere wijze in het Misoffer onder de eucharistische gedaanten, vgl: Mysterium Fidei [[[392|38]]] ook wanneer zij buiten de viering in het tabernakel worden bewaard vooral met het oog op de Communie van de zieken en de Aanbidding door de gelovigen. vgl: Mysterium Fidei [[[392|56-63]]] Het is de taak van de herders herhaalde malen in hun catechetisch onderricht te herinneren aan de geloofsleer over deze verborgen en werkelijke tegenwoordigheid, waaruit de gelovigen moeten leven en waarop de theologen dieper moeten ingaan. Het geloof in deze aanwezigheid van de Heer vereist een uitwendig teken van eerbied voor het kerkgebouw als heilige plaats waar God zich in zijn mysterie openbaart (Ex. 3, 5) [[b:Ex. 3, 5]], vooral wanneer de Sacramenten worden gevierd: altijd immers moet het heilige op een heilige wijze worden behandeld.

Het tweede beginsel is dat van de aanwezigheid van het woord van God. De constitutie Sacrosanctum Concilium [570] schrijft bovendien voor dat "een rijkere, meer afwisselende en meer aangepaste lezing van de heilige Schrift moet worden ingevoerd". Sacrosanctum Concilium [[570|35]] De reden van deze vernieuwing wordt in dezelfde Constitutie over de liturgie verklaard: "duidelijk moet blijken dat rituele handeling en woord in de liturgie innig met elkaar verbonden zijn" Sacrosanctum Concilium [[570|35]] en eveneens in de Dogmatische Constitutie over de goddelijke openbaring: "De Kerk heeft de goddelijke geschriften steeds vereerd zoals zij het lichaam van de Heer zelf vereert. Want zij neemt, vooral in de heilige liturgie, voortdurend van de tafel van Gods woord en van Christus' lichaam het brood des levens en biedt dit aan de gelovigen aan". Dei Verbum [[576|21]] Maar de groei van het liturgisch leven, en bij gevolg de vooruitgang van het christelijk leven, kunnen niet tot stand komen als "een weldadige en levendige liefde voor de Heilige Schrift" Sacrosanctum Concilium [[570|24]] niet voortdurend onder de gelovigen zelf en vooral onder de priesters bevorderd wordt. Het woord van God wordt reeds beter gekend binnen de christelijke gemeenschap, maar een echte vernieuwing stelt ook nu en voortdurend nieuwe eisen: getrouwheid aan de ware zin van de Schrift moet men altijd voor ogen houden, vooral wanneer deze in de verschillende talen wordt vertaald; de wijze waarop het woord van God wordt uitgesproken, zodat het als zodanig kan worden vernomen; het gebruik van geschikte technische instrumenten; de inwendige voorbereiding van de bedienaars van het Woord om hun taak in de liturgische bijeenkomst goed te kunnen vervullen, vgl: Dominicae Cenae [[[404|10]]] de nauwkeurige voorbereiding van de homilie door studie en meditatie; de zorg van de gelovigen om deel te hebben aan de tafel van het Woord; de smaak in het bidden van de Psalmen en het vurig verlangen om Christus te herkennen, naar het voorbeeld van de leerlingen van Emmaus, aan de tafel van het Woord en het Brood. vgl: Maandag van week IV, Gebed in het avondgebed [[[3721]]]

Tenslotte wil het Concilie in de liturgie een verschijningsvorm (epifanie) van de Kerk zien: de liturgie is immers de Kerk in gebed. Door de goddelijke eredienst te voltrekken geeft de Kerk te kennen wat zij is: één, heilig, katholiek en apostolisch.

Overeenkomstig de eenheid die haar oorsprong vindt in de Drie-eenheid vgl: Prefatie VIII van de zondagen door het jaar [[[1209]]] Toont zij zich één vooral wanneer het heilige volk van God deelheeft aan "dezelfde Eucharistie, aan het ene gebed, aan het ene altaar, met aan het hoofd de bisschop, omringd door zijn priesterschaar en zijn altaardienaren". Sacrosanctum Concilium [[570|41]] Daarom mag bij de liturgische viering niets deze binding verbreken of zelfs maar verzwakken!

De heiligheid, die van Christus afkomstig is (Ef. 5, 26-27) [[b:Ef. 5, 26-27]], wordt door de Kerk zichtbaar gemaakt telkens als zij tot één lichaam verzameld is vgl: Eucharistische Gebeden II et IV [[[1209]]] door de Heilige Geest als heiligmaker en levenschenker vgl: Eucharistisch Gebed III [[[1209]]] vgl: Credo van Nicea - Constantinopel [[[66]]] en door de Eucharistie en de andere Sacramenten de gelovigen deelachtig maakt aan de genade van alle zegen van de Vader. vgl: Eucharistisch Gebed I [[[1209]]]

Voorts vertoont de Kerk in haar liturgische viering haar katholiek karakter, omdat hierin de Heilige Geest mensen van alle talen verenigt in de belijdenis van hetzelfde geloof vgl: Plechtige zegen op Pinksteren [[[1209]]] en omdat zij van Oost tot West aan God de Vader het offer van Christus aanbiedt en tegelijk met Hem ook zichzelf aanbiedt. vgl: Eucharistisch Gebed III [[[1209]]] Ten slotte toont de Kerk in de liturgie dat zij apostolisch is, omdat het geloof dat zij belijdt steunt op het getuigenis van de apostelen, omdat in de viering van de mysteries onder leiding van een bisschop als opvolger van de apostelen, of van een andere bedienaar, gewijd binnen de apostolische successie, zij getrouw doorgeeft wat zij van de apostolische overlevering heeft ontvangen, en omdat de eredienst die zij aan God brengt haar verplicht het Evangelie in de wereld te verspreiden. Aldus wordt terecht in de liturgie het mysterie van de Kerk verkondigd, ervaren en beleefd. vgl: Tot de deelnemers aan de bijeenkomst van de voorzitters en secretarissen van de nationale liturgische commissies [[[4662|1]]]

Uit bovenstaande beginselen zijn bepaalde normen en richtlijnen af te leiden die de vernieuwing van het liturgisch leven moeten regelen. Ook al kan men de door het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] voorgeschreven liturgiehervorming als reeds uitgevoerd beschouwen, toch impliceert de liturgische pastoraal de blijvende taak om steeds overvloediger uit de rijke schat van de liturgie die levenskracht te putten welke van Christus uitgaat naar de leden van zijn lichaam, de Kerk.

Omdat de liturgie de uitoefening van Christus' priesterschap is, moet de overtuiging levend blijven van de leerling die geconfronteerd werd met zijn geheimvolle tegenwoordigheid: "Het is de Heer!" (Joh. 21, 7) [b:Joh. 21, 7]. Niets van al wat wij in de liturgie verrichten kan belangrijker zijn dan wat Christus door middel van zijn Geest op zichtbare, maar daadwerkelijke wijze hierin tot stand brengt. Geloof dat leeft door de liefde en aanbidding, lofprijzing van de Vader en stille beschouwing moeten altijd de voornaamste doeleinden zijn van de liturgische en sacramentele pastoraal.

Daar de liturgie geheel van Gods woord doortrokken is, moet elk woord hiermee in overeenstemming zijn, vooral de homilie maar ook de gezangen en korte inleidingen. Het is niet geoorloofd het Bijbelwoord te vervangen door enige andere lezing; menselijke woorden moeten daarentegen een dienende plaats innemen ten opzichte van het woord Gods en mogen dit nooit in de schaduw stellen.

Omdat liturgische handelingen "geen private handelingen zijn, maar vieringen van de Kerk, die 'het Sacrament van de eenheid' is", Sacrosanctum Concilium [[570|26]] hangt hun regeling uitsluitend af van het hiërarchisch gezag van de Kerk. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|22.26]]] Want de liturgie behoort tot het gehele lichaam van de Kerk. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|26]]] Daarom mag niemand, ook al is hij priester, en mag geen enkele groep van gelovigen, op eigen gelegenheid iets hierin toevoegen, weglaten of veranderen. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|22]]] Trouw aan de riten en authentieke teksten van de liturgie is een eis van de 'lex orandi', die altijd moet overeenstemmen met de 'lex credendi'. Gebrek aan trouw op dit punt kan zelfs de kwestie van de geldigheid van de Sacramenten raken.

Als viering van de Kerk vereist de liturgie een actieve, bewust en volledige deelname van allen overeenkomstig de verscheidenheid van rangen en functies vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|26]]] : allen immers, hetzij bedienaar hetzij andere gelovigen, moeten bij de vervulling van hun functie uitsluitend en volledig datgene doen wat ieder afzonderlijk toekomt. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|28]]] Om deze reden geeft de Kerk de voorkeur aan de gemeenschapsviering telkens als de aard van de riten hierom vraagt vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|27]]] : zij dringt aan op een goede vorming van acolieten en lectoren, voorzangers en commentatoren, die immers een echt liturgische bediening vervullen; vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|29]]] zij heeft de concelebratie hersteld vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|57]]] vgl: Ecclesiae semper [[[4143]]] en beveelt de gemeenschappelijke viering van de getijden aan. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|99]]]

Daar de heilige liturgie de grote leerschool is van het gebed van de Kerk, is besloten het gebruik van de levende talen in te voeren en te verbreiden - zonder evenwel het gebruik van het Latijn, dat door het Concilie behouden was in de Latijnse ritussen, vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|36]]] af te schaffen - opdat eenieder in zijn eigen taal Gods grote daden kan vernemen en bezingen (Hand. 2, 11) [[b:Hand. 2, 11]]; eveneens is besloten het aantal prefaties en eucharistische gebeden te vergroten, waardoor de gebedsschat wordt verrijkt en tegelijk het inzicht in Christus' mysteries wordt verdiept.

Omdat de liturgie een grote pastorale. waarde bezit, hebben de liturgische boeken in een ruimte en in een tijd voorzien voor aanpassing aan gemeenschap en gelovigen en ook in een zekere opening met betrekking tot de eigen aard en cultuur van de verschillende volken. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|37-40]]]

Bij de herziening van de riten is er gestreefd naar een nobele eenvoud vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|34]]] en naar gemakkelijk begrijpbare tekens. Deze gewenste eenvoud mag echter niet vervallen tot een verarming van deze tekens; integendeel, de tekens - vooral de sacramentele tekens - moeten zelfs een zo groot mogelijke uitdrukkingskracht bezitten. Brood en wijn, water en olie, wierook en as, vuur en bloemen en bijna alle onderdelen van de schepping hebben hun eigen plaats in de heilige liturgie als gaven die aan de Schepper worden aangeboden en als bijdragen tot verhoging van de waardigheid en schoonheid van de viering.

Men moet eerlijk toegeven dat de toepassing van de liturgievernieuwing op moeilijkheden gestoten is ten gevolge van minder gunstige omstandigheden, zoals de beperking van het godsdienstige tot de privé-sector, een zekere afwijzing van elke institutie, een minder opvallende aanwezigheid van de Kerk in de samenleving en een in discussie stellen van het persoonlijke geloof. Ook is de veronderstelling gewettigd dat de overgang van een eenvoudige, soms passieve en zwijgende aanwezigheid naar een vollediger en actiever deelname van sommigen misschien iets te veel geëist heeft. Hieruit zijn nogal verschillende en soms tegenstrijdige houdingen ten opzichte van deze herziening voortgekomen: sommigen hebben de nieuwe boeken aanvaard met een zekere onverschilligheid of zonder enige zorg om de redenen van de veranderingen te begrijpen en aan anderen duidelijk te maken; weer anderen - en dit is zeer te betreuren - hebben zich eenzijdig en exclusief geworpen op de vroegere liturgische vormen, die door sommigen van hen als de enige waarborg voor het behoud van het geloof zijn beschouwd. Ten slotte hebben nog anderen bedrieglijke nieuwigheden bevorderd; zij zijn afgeweken van de normen van de heilige Stoel of van de bisschoppen, hebben aldus de eenheid van de Kerk en de vroomheid van de gelovigen verstoord en zijn soms zelfs met de gegevens van het geloof in strijd geraakt.

Maar dit is geen reden om de herders en het christenvolk te vergeten die over het algemeen de liturgiehervorming in een geest van gehoorzaamheid, ja met vreugdevolle ijver hebben aanvaard.

Daarom moeten wij God dankzeggen voor het waaien van zijn Geest door de tafel van het woord Gods die sindsdien rijkelijk voor allen is aangericht. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|43]]] Wij moeten God danken voor het ontzaglijke werk dat in de hele wereld is verzet vgl: Dei Verbum [[[576|21]]] vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|51]]] om het christenvolk te voorzien van vertalingen van de Bijbel, het Missaal en de andere liturgische boeken; voor de toegenomen deelname van de gelovigen aan de Eucharistie en de overige Sacramenten door middel van gebeden en gezangen, lichaamshoudingen en stilte; wij moeten God danken voor de functies die door leken worden vervuld en de verantwoording die zij op zich hebben genomen op grond van het algemeen priesterschap waarin zij delen door hun Doopsel en Vormsel, voor de vitaliteit die zoveel christengemeenschappen uitstralen en die zij geput hebben aan de bron van de liturgie.

Dit zijn evenzovele redenen om trouw te blijven aan de leer van de constitutie Sacrosanctum Concilium [570] en aan de hiervoor mogelijk gemaakte hervormingen: "De liturgische vernieuwing is de meest zichtbare vrucht van al het werk van het Concilie" Ecclesia sub Verbo Dei mysteria Christi celebrans pro salute mundi [[1485|16]] Velen hebben de boodschap van het Tweede Vaticaans Concilie [d:4] hoofdzakelijk vernomen via de liturgiehervorming.

Naast de voordelen van de liturgiehervorming vallen er bij de toepassing hiervan ook misvattingen te vermelden en te weerleggen. Soms constateert men dat er bepaalde dingen worden weggelaten of ten onrechte worden toegevoegd, riten die buiten de gestelde normen zijn samengesteld, gebeden of gezangen die noch het geloof noch de zin voor het heilige bevorderen, vrijheden inzake het verlenen van de algemene absolutie, verwarring van het ambtelijk priesterschap, dat aan de priesterwijding verbonden is, met het algemeen priesterschap van de gelovigen dat met het doopsel samenhangt. Het is onduldbaar dat sommige priesters zich het recht aanmatigen eucharistische gebeden te maken of teksten van de Heilige Schrift te vervangen door profane teksten. Op geen enkele wijze verbonden met de liturgiehervorming als zodanig en van de daarop gevolgde liturgische boeken, zijn dergelijke initiatieven in regelrechte tegenspraak met deze hervorming die zij ontsieren; zij beroven het christenvolk van de authentieke rijkdom van de liturgie. Het is de taak van de bisschoppen deze misbruiken uit te bannen, omdat de regeling van de liturgie volgens de norm van het recht vgl: nr. 1 [[[570|22]]] van de bisschop afhangt en omdat "van hem het leven in Christus van zijn gelovigen als het ware afkomstig is". Sacrosanctum Concilium [[570|41]]

De constitutie Sacrosanctum Concilium [570] is de eensgezinde uitdrukking van het bisschoppencollege, verenigd rond de opvolger van Petrus, en wel onder de voortdurende bijstand van de Geest der waarheid, die door de Heer Jezus is beloofd (Joh. 15, 26) [b:Joh. 15, 26]; dit document [570] blijft een steun voor de Kerk op de weg van vernieuwing en heiligheid door het authentieke liturgische leven te bevorderen. De in dit document [570] vermelde beginselen zijn ook richtinggevend voor de toekomst van de liturgie in die zin dat de liturgiehervorming steeds beter begrepen en verwezenlijkt wordt. "Het is dus noodzakelijk en passend dat er opnieuw een intense opvoeding tot liturgie komt waardoor de rijkdom, die in de liturgie vervat ligt, wordt ontsloten". Dominicae Cenae [[404|9]] De liturgie van de Kerk gaat verder dan de liturgiehervorming. Wij verkeren niet in dezelfde situatie als in het jaar 1963: een generatie van priesters en gelovigen die de liturgische boeken van vóór de liturgiehervorming niet gekend hebben, is nu welbewust werkzaam in Kerk en maatschappij. Men mag daarom niet blijven spreken van verandering zoals toen dit document [570] was uitgekomen, maar er moet sprake zijn van een voortdurend toenemende verdieping van de liturgie van de kerk, zoals deze gevierd wordt volgens de huidige boeken en beleefd als een geestelijke grootheid.

Het meest urgent is de Bijbelse en liturgische vorming van het Godsvolk, van de herders en de gelovigen. Dit is al beklemtoond door de Constitutie: "Er bestaat (voor het volledig en actief deelnemen van heel het volk) geen kans van slagen, wanneer niet eerst de zielzorgers zelf diep worden doordrongen van de geest en de kracht van de liturgie en er leermeesters in worden". Sacrosanctum Concilium [[570|14]] Dit is een werk van lange adem dat in de seminaries en religieuze studiehuizen moet beginnen vgl: Inter Oecumenici [[[2709|11-13]]] vgl: Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis - Editio typica [[[2567|(8)]]] vgl: In Ecclesiasticam futurorum [[[3728]]] en heel het leven van de priester moet voortduren. vgl: Inter Oecumenici [[[2709|14-17]]] Deze zelfde opvoeding, aangepast aan hun levensstaat, is ook voor leken noodzakelijk vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|19]]] en des te meer omdat zij in veel streken tot steeds belangrijker verantwoordelijkheden binnen de gemeenschap worden geroepen.

Een andere belangrijke zaak voor de toekomst betreft de aanpassing van de liturgie aan de verschillende culturen. De Constitutie [570] heeft het beginsel geformuleerd en de procedure aangegeven die de bisschoppenconferenties moeten volgen. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|39]]] De aanpassing op het gebied van de taal is snel verlopen, ook al was deze soms niet gemakkelijk. Hierop is de aanpassing van de riten gevolgd, die moeilijker, maar even noodzakelijk was. Er blijft nog veel werk te doen om de liturgie in te voegen in bepaalde culturen door hieraan die uitdrukkingsvormen te ontlenen welke kunnen samengaan met de ware en eigen aspecten van de liturgie maar met behoud van de substantiële eenheid van de Romeinse ritus, zoals deze in de liturgische boeken tot uitdrukking komt. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|37-40]]] Bij het werk van de aanpassing moet men rekening houden met het feit dat er in de liturgie, met name in de liturgie van de Sacramenten, een onveranderlijk gedeelte is dat als zodanig van goddelijke instelling is en aan de Kerk ter bewaring is toevertrouwd, en veranderlijke delen die door de Kerk kunnen en soms moeten aangepast worden aan de culturen van de pas bekeerde volkeren. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|21]]] Deze zaak is niet nieuw voor de Kerk: liturgische verscheidenheid kan een rijkere bron betekenen, maar kan ook oorzaak worden van geschillen, wederzijds onbegrip en zelfs afscheidingen. Het is duidelijk dat verscheidenheid op dit punt niet ten koste van de eenheid moet gaan en alleen maar tot uitdrukking kan komen bij trouw aan het gemeenschappelijk geloof, aan de sacramentele tekens die de Kerk van Christus ontvangen heeft, en aan de hiërarchische gemeenschap. Aanpassing aan culturen vereist een bekering van het hart en, zo nodig ook een breuk met voorvaderlijke gewoonten die onverenigbaar zijn met het katholieke geloof. Dit veronderstelt noodzakelijk een goede theologische, historische en culturele vorming alsmede een gezond oordeel, waardoor men kan onderscheiden wat nodig is. Op dit gebied kan er geen rechtmatige vooruitgang zijn, als deze niet de vrucht is van een gestadig groeiend geloof, dat op harmonische wijze onderscheidingsvermogen, theologisch inzicht en gevoel voor de wereldkerk omvat. Tot de Bisschoppenconferentie van Zaïre bij gelegenheid van hun bezoek "Ad Liminia" [[4249|(5)]]

Activiteiten op het terrein van de liturgische vernieuwing moeten bovendien aan de noden van onze tijd beantwoorden. Liturgie is niet iets abstracts. Tot de deelnemers aan de bijeenkomst van de voorzitters en secretarissen van de nationale liturgische commissies [[4662|(2)]] {...} vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|1]]] In deze 25 jaar zijn er nieuwe problemen ontstaan of zijn bestaande problemen van groter belang geworden, zoals bijvoorbeeld de uitoefening van het diaconaat door gehuwde mannen; de liturgische taken die in vieringen aan leken, mannen en vrouwen, worden toevertrouwd; de liturgische vieringen voor kinderen, jongeren en voor geestelijk en lichamelijk gehandicapten; de voorwaarden voor het samenstellen van liturgische teksten die aangepast zijn aan een duidelijk omschreven nationaliteit.

Van deze kwesties wordt in de constitutie Sacrosanctum Concilium [570] geen melding gemaakt, maar wel worden er algemene beginselen gegeven voor de regeling en bevordering van het liturgisch leven.

Ten slotte moet men, met het oog op het behoud van de hervorming en de bevordering van de liturgie, vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|12-13]]] ook rekening houden met de christelijke volksvroomheid en met de band tussen volksvroomheid en liturgisch leven. vgl: Evangelii Nuntiandi [[[519|48]]] Deze volksvroomheid mag men noch miskennen noch met onverschilligheid of geringschatting behandelen, want zij is waardevol vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|13]]] en is op zich al een uitdrukking van een religieuze houding ten opzichte van God. Maar zij moet voortdurend doortrokken worden van het Evangelie, opdat het geloof, waarvan zij een uitdrukking is, geloofsdaad wordt op een wijze die steeds rijper en authentieker is. Zowel de oefeningen van godsvrucht van het christenvolk vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|13]]] als andere vormen van vroomheid worden erkend en aanbevolen, mits zij niet de plaats innemen van de liturgische vieringen of zich hiermee vermengen. Een echte liturgische pastoraal moet weten te steunen op de schatten van de volksvroomheid om deze als een offerande van de volken 77 naar de liturgie toe te leiden.

De taak om de liturgievernieuwing te bevorderen komt vóór alles toe aan de heilige Stoel. vgl: nr. 1 [[[570|22]]] Dit jaar is het vierhonderd jaar geleden dat Sixtus V de heilige Congregatie voor de Riten oprichtte en hieraan de taak toevertrouwde te waken over de uitoefening van de eredienst die ten gevolge van het Concilie van Trente [d:21] was hervormd. De heilige Pius X stelde een andere Congregatie voor de Regeling van de Sacramenten in. Paulus VI richtte de Raad op ter uitvoering van de Constitutie over de liturgie van het Tweede Vaticaans Concilie vgl: Sacram Liturgiam [[[1550]]] en vervolgens de Congregatie voor de Eredienst vgl: Sacra Rituum Congregatio [[[4665]]] die de hun toevertrouwde taak enthousiast, deskundig en snel hebben volbracht. Overeenkomstig de nieuwe structuur van de Romeinse curie, van kracht geworden door de Apostolische Constitutie Pastor Bonus [577], is het terrein van de liturgie tot één geheel gemaakt en onder het gezag gesteld van één instantie: de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Discipline van de Sacramenten [d:108]. Pastor Bonus [[577|61]] Hieraan komt het toe - behoudens de bevoegdheid van de Congregatie voor de Geloofsleer [d:106] - te zorgen voor de regeling en bevordering van de liturgie, waarvan de Sacramenten het voornaamste deel uitmaken, en wel door de liturgische pastoraal te bevorderen, vgl: Pastor Bonus [[[577|64]]] de verschillende verenigingen voor liturgisch apostolaat, kerkelijke kunst vgl: Pastor Bonus [[[577|65]]], muziek en zang te steunen en te waken over de regeling van de Sacramenten. vgl: Pastor Bonus [[[577|63.66]]] Dit is een belangrijk werk, want vóór alles gaat het erom trouw de grote beginselen te bewaren die in de Constitutie [570] van het Concilie in het licht zijn gesteld en ontwikkeld en deze te volgen om in de gehele Kerk de vernieuwingen van het liturgisch leven te bevorderen en te verdiepen.

Daarom zal de Congregatie [d:108] de diocesane bisschoppen helpen bij hun zorg om God de eredienst van het christelijke geloof te brengen en om deze te regelen volgens de voorschriften van de Heer en de wetten van de Kerk. vgl: Lumen Gentium [[[617|26]]] vgl: nr. 1 [[[570|22]]] Zij zal in nauwe betrekking staan met de bisschoppenconferenties voor zover het de bevoegdheid van deze conferenties op liturgisch gebied betreft. vgl: Pastor Bonus [[[577|63]]]

De bisschoppenconferenties hebben de zware opdracht ontvangen te zorgen voor de vertaling van de liturgische boeken. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|36.63]]] De noden van het ogenblik hebben soms geleid tot het gebruik van tijdelijke vertalingen, die een ad interim (voorlopige) goedkeuring hebben ontvangen. Maar nu is de tijd gekomen om na te denken over bepaalde problemen die later duidelijk zijn geworden, en om sommige onnauwkeurigheden en fouten te verbeteren; slechts gedeeltelijk vertaalde boeken moeten nog in hun geheel worden vertaald, gezangen voor de liturgie moeten nog gecomponeerd of goedgekeurd worden; er moet voor gezorgd worden dat men zich houdt aan de goedgekeurde teksten, en ten slotte moeten de liturgische boeken worden uitgegeven in een vorm die definitief is en de viering van de mysteries waardig. Met het oog op het tot stand brengen van de vertaling maar ook om tot een breder overleg te komen in heel hun gebied moesten de bisschoppenconferenties een nationale commissie oprichten en zorgen voor samenwerking met deskundigen op verschillende terreinen van wetenschap en van liturgisch apostolaat. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|44]]] Thans is het zinvol vragen te stellen over de positieve of negatieve balans van deze commissie, over de adviezen en de hulp die zij in haar samenstelling en activiteit van de bisschoppenconferentie heeft gekregen. De taak van deze commissie is des te moeilijker wanneer de bisschoppenconferentie bepaalde wijzen van aanpassing of diepgaande inculturatie op het oog heeft. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|40]]]

In elk bisdom is de bisschop de eerste beheerder van Gods geheimen, zoals hij ook degene is die het liturgisch leven van de gehele Kerk, dat hem is toevertrouwd. vgl: Christus Dominus [[[646|15]]] bevordert en beschermt. Wanneer de bisschop te midden van het volk celebreert, treedt het mysterie van de Kerk aan de dag. Daarom moet de bisschop vast overtuigd zijn van het belang van deze vieringen voor het christelijk leven van zijn gelovigen. Deze moeten tot voorbeeld dienen voor heel het bisdom. vgl: Tot de Italiaanse bisschoppen die deelnamen aan de cursus liturgische vernieuwing [[[4664]]] Er moet nog veel gedaan worden om priester en gelovigen te helpen de zin van de riten en liturgische teksten te begrijpen, om de waardigheid en schoonheid van vieringen en ruimten te vergroten, om de 'mystagogische catechese' van de sacramenten naar de wijze van de Vaders te bevorderen. Om deze taak met succes te vervullen, moet de bisschop één of meer diocesane commissies instellen ter bevordering van de liturgische beweging, van de kerkelijke kunst en muziek in zijn bisdom. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|45-46]]] De diocesane commissie zal van haar kant te werk gaan volgens de bedoeling en de normen van de bisschop en zal vertrouwen hebben in zijn gezag en zijn steun om haar opdracht naar behoren te vervullen.

De gehele werkzaamheid van de Kerk omvat meer dan de liturgie, zoals de constitutie Sacrosanctum Concilium [570] heeft opgemerkt. Sacrosanctum Concilium [[570|9]] De liturgie is echter bron en hoogtepunt. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|10]]] Zij is bron omdat, met name in de Sacramenten, de gelovigen de stromen van genade die uit de zijde van de gekruisigde Christus opwellen, overvloedig putten. Om een beeld te gebruiken dat Paus Johannes XXIII dierbaar was; de liturgie is als de bron van een dorp waar elk geslacht weer naar toe gaat om steeds levend en fris water te halen. De liturgie is hoogtepunt, niet alleen omdat al wat de Kerk doet levensgemeenschap met Christus ten doel heeft, maar ook omdat in de liturgie de Kerk aan de gelovigen het heilswerk toont en meedeelt dat eens door Christus is voltrokken.

De tijd schijnt aangebroken om opnieuw te beleven dat er een krachtige wind door de Kerk waaide toen de constitutie Sacrosanctum Concilium [570] werd voorbereid, besproken, aangenomen en afgekondigd en voor het eerst werd toegepast. De korrel is gezaaid en heeft de winterkoude getrotseerd, maar nu is het zaad gerijpt en een boom geworden. Het betreft hier inderdaad de harmonische groei van een boom die des te sterker is naarmate zij dieper in de grond van de traditie geworteld is. vgl: Sacrosanctum Concilium [[[570|23]]] Gaarne herhalen wij wat wij in 1984 tijdens de bijeenkomst van de liturgische commissies hebben gezegd: in het werk van de liturgische vernieuwing, zoals dit door het Concilie gewild is, moet men "op uiterst evenwichtige wijze oog hebben voor het aandeel van God en het aandeel van de mens, voor de hiërarchie en de gelovigen, de traditie en de vooruitgang, de wet en de aanpassing, de afzonderlijke personen en de gemeenschap, de stilte en het enthousiasme van de samenzang. Aldus zal de aardse liturgie aansluiten bij de hemelse, waarin men slechts één koor zal vormen (...) om eenstemmig de Vader door Jezus Christus een loflied toe te zingen". Tot de deelnemers aan de bijeenkomst van de voorzitters en secretarissen van de nationale liturgische commissies [[4662|(6)]]

Met deze vertrouwvolle wens, die in ons hart tot een gebed wordt, verlenen wij aan allen de apostolische zegen.

Gegeven in het Vaticaan, 4 december 1988, in het 11e jaar van ons pontificaat.

Johannes Paulus II