Inhoudsopgave

- Paus Leo de Grote - Preken voor het liturgische jaar - Woord vooraf

WOORD VOORAF ( Paus Leo de Grote [d:552] - Preken voor het liturgische jaar (4 delen) uitg. Sint Paulus Abdij, 1960, vertaald en ingeleid door Dom F. Vromen o.s.b.)

Daar enkele aspecten van deze uitgave om een nadere verantwoording vragen, moet aan deze vertaling met haar inleiding een kort woord voorafgaan.

Het feit zelf, dat deze prekencollectie in Nederlandse vertaling verschijnt, vindt zijn voornaamste rechtvaardiging in deze teksten zelf. Want niet alleen bestaat er in ons taalgebied een grote behoefte aan goede Vader-vertalingen (een behoefte, die jammer genoeg door te weinigen werkelijk gevoeld wordt maar daarom niet minder reëel is), maar tevens nemen de preken, die hier aangeboden worden, onder de werken van de Kerkvaders een zeer belangrijke plaats in. Wie enigszins op de hoogte is van de Latijnse letterkunde, weet dat de preken van den H. Leo den Grote tot de meest befaamde parels van de oud-christelijke literatuur behoren. Dat deze monumenten van christelijke cultuur op de vooravond van het 15e eeuwfeest van Leo's zalig afsterven binnen het bereik van de Nederlandse christenen gebracht worden, kan voor het christendom van onze tijd slechts weldadig zijn, te meer daar het hier een Kerkvader geldt, die juist aan onze tijd met zijn liturgische gerichtheid werkelijk veel te zeggen heeft.

Omdat wij nog steeds geen kritische uitgave van de Preken van S. Leo ter beschikking hebben, heb ik de beste van de bestaande uitgaven, die van de gebroeders Ballerini (Venetië 1753), tot basis van deze vertaling genomen. Hoewel wij aan een kritische uitgave momenteel zeker hogere eisen stellen, moeten wij erkennen, dat de Ballerini-tekst voor zijn tijd uitzonderlijk hoge kwaliteiten bezit. Enkele peilingen in de oudste vóór-karolingse handschriften schijnen er dan ook op te wijzen, dat deze tekstuitgave van zodanig gehalte is, dat zij hoogstwaarschijnlijk slechts weinig zal afwijken van wat een toekomstige kritische uitgave ons bieden zal. Deze Ballerini-tekst is door Migne overgenomen in zijn Patrologia latina, deel 54, helaas niet zonder storende drukfouten.

Bij het vertalen is ernstig getracht de Latijnse grondtekst zo getrouw mogelijk in het Nederlands over te brengen door de gedachten zo zuiver mogelijk weer te geven en tevens ook stilistisch naar best vermogen bij Leo's classicistisch proza aan te sluiten. Vandaar ook dat in deze vertaling, in zoverre het Nederlands zich daartoe leent, de voorkeur gegeven is aan een brede periodenbouw, die tot de meest markante trekken van Leo's majestueuse stijl behoort. Een opofferen van dit element zou een reële inbreuk zijn geweest op de regels van de vertaalkunst. Het behoud van de voor hem zo karakteristieke clausulae, de vier geijkte ritmische eindcadensen daarentegen, was vanzelfsprekend in ons Nederlands idioom onmogelijk: de enige manier om dit stijlelement toch enigszins te benaderen was te trachten om de eindcadensen zo harmonisch en ritmisch mogelijk te doen verlopen. Zeer veel rijkdom aan klankspel moest bij het vertalen wel verloren gaan, omdat' de Latijnse taal met haar congruentie- en declinatietechniek op dit punt mogelijkheden biedt, die aan onze taal geheel vreemd zijn.

De verschillende hoffelijke titels, die S. Leo zo graag in zijn preken bezigt om zijn gelovigen aan te spreken Devotio vestra, Charitas vestra, Sanctitas vestra, etc. zijn zo letterlijk mogelijk weergegeven, omdat voor het merendeel van deze termen een gelijkwaardige geijkte titel in ons Nederlands taaleigen ontbreekt. Waar de tekst om een noodzakelijke verklaring vraagt is een korte voetnoot aangebracht. Als een ruimer uitleg van de gedachtengang noodzakelijk bleek te zijn, is verwezen naar enige omvangrijker aantekeningen, welke achter de vertaling zijn toegevoegd.

De volgorde van de preken binnen de verschillende collecties is dezelfde als die van de Ballerini-uitgave. Het nummer, dat de preken in die uitgave dragen, is ook steeds achter de titel van elk der preken afgedrukt, hetgeen de vergelijking met de Latijnse tekst kan vergemakkelijken.

Alle preken worden onverkort weergegeven; ook als er bij uitzondering een passus in zou staan, die zo tijdgebonden is, dat hij vandaag minder actueel zou zijn, is er toch uit eerbied voor het kunstwerk, dat hier zó voor ons ligt, geen enkele coupering toegepast. Bij nader toezien blijkt die non-actualiteit trouwens in het merendeel van de gevallen slechts oppervlakkige schijn te zijn. Het manicheïsme als zodanig bestaat niet meer, maar de kern van het manicheistisch pessimisme is beslist geen onbekende in onze twintigste eeuw, en voor de meeste andere dwalingen van de vijfde eeuw liggen de zaken eigenlijk niet anders. Zelfs deze passages van S. Leo, die hierover handelen, blijven daarom ook nu nog steeds lezenswaardig.

Het zij mij tenslotte vergund hier mijn bijzondere dank te betuigen aan Prof. Dr. Chr. Mohrmann voor de kostbare wenken, die zij mij meerdere malen met betrekking tot dit vertaalwerk heeft willen geven.